HOE STOÏCIJNEN CORONA ZOUDEN AANPAKKEN
Daartoe aangezet door de omstandigheden, nam ik vorige week mijn lectuur over het stoïcisme weer ter hand. Niet dat ik plande om voortaan emotieloos door het leven te gaan. Een groot misverstand over die oudGriekse filosofie is dat ze emoties met wortel en tak zou willen uitroeien, terwijl ze juist gaat over emoties erkennen en rationeel bijsturen, om zo tot gemoedsrust te komen.
Ze gaat ook over de vraag hoe een deugdzaam mens te zijn. Toen ik merkte dat ik in plaats van ‘virtues’ of deugden telkens ‘viruses’ las, besefte ik hoe hoog de nood was. Ik moest me dringend opnieuw verdiepen in dit denken over het goede leven.
Het leuke aan het stoïcisme is dat het een praktische filosofie is, zonder hoogdravendheid. Ze is toegankelijk voor iedereen. De teksten lezen alsof ze vandaag geschreven zijn. ‘Eens moet ik sterven’, noteert Epictetus, exslaaf en een van de grote stoïcijnse denkers. ‘Moet het direct, dan sterf ik nu meteen. Moet het straks pas, dan eet ik nog een hapje, want het is etenstijd. Ik sterf dan wel na het eten.’
Wat een luchthartige kijk op iets wat ons allemaal, nou ja, doodsangst aanjaagt, niet? Maar voor de stoïcijnen was de dood gewoon een natuurlijk eindpunt van ons levenstraject. Aan onze sterfelijkheid kunnen we niets verhelpen, dus waarom er wakker van liggen? We hebben de vreemde neiging om onze energie te richten op de zaken waarover we geen controle hebben, merkt Epictetus op. Terwijl er slechts één weg is naar geluk, en dat is stoppen met je zorgen te maken over dingen die niet in je macht liggen.
Levenskunst bestaat erin dat je focust op wat je kunt controleren, daarvan het beste te maken en voor de rest onverstoord te aanvaarden wat komt. Ziehier de stoïsche levenshouding in een notendop.
Dat klinkt u wellicht bovenmenselijk in de oren. Maar een ander leuk aspect van het stoïcisme is dat het geen perfectie verwacht. Het gaat eerder om een voortdurende oefening, waarbij je probeert te internaliseren dat je over de meeste dingen in het leven geen controle hebt en dat erover piekeren of panikeren dus zinloos is. Of je gezond zult blijven, of je partner je graag blijft zien, of je je job behoudt: je weet het niet. Je kunt geen positieve uitkomst afdwingen. Je kunt alleen proberen de uitkomst te beïnvloeden, door je eigen gedrag. Wijzelf zijn het enige waarover we controle hebben, wisten de stoicijnen. Hoe je denkt en handelt, is aan jou.
Aangezien veel van ons ongeluk voortkomt uit de botsing tussen onze wensen en de realiteit, wensen we maar beter vooral dingen die we zelf in de hand hebben. Verlang dus niet om graag gezien te worden, maar probeer de meest aimabele persoon te zijn die je kunt zijn. Verlang niet om die wedstrijd te winnen, maar probeer zo goed mogelijk te spelen. Als je doelstelling neerkomt op iets wat gegarandeerd lukt, namelijk je uiterste best doen, wacht je nooit ontgoocheling.
Jij beslist om te handelen, maar de uitkomst is niet aan jou. De wereld ziet er anders uit als je erin slaagt je die elementaire waarheid eigen te maken, schrijft filosoof en modern stoïcijn Massimo Pigliucci. Het leidt tot de kalme aanvaarding van wat er ook gebeurt, vanuit de wetenschap dat je hebt gedaan wat je kon. Dat maakt van het stoïcisme allerminst een passieve filosofie. Het gaat over de wijsheid het onderscheid te maken tussen jouw eigen doelstellingen, waarover je controle hebt, en de uitkomst, die je kunt beïnvloeden maar niet kunt afdwingen.
Dat zat ik dus allemaal te herlezen. Het hielp wonderwel. Ik weet niet wat de komende maanden zullen brengen. Ik stopte daarom met erover te tobben. Ik probeer mijn aandacht op het hier en nu te richten, vooral op de lichtpuntjes daarin. Een heerlijke Japanse zoetebonenpasta, gemaakt van boontjes die al een eeuwigheid in onze kast lagen. De zon. De ontluikende lente, hoewel al dat vrolijke gekiem en gebloesem toch wat dubieus aanvoelt. De kunstorchidee die we in ons tuintje prikten, bij gebrek aan een plantenmarkt.
Hoe ik deze periode ervaar, bepaal ik zelf, volgens de stoïcijnen. Ze schatten de mate waarin we grip hebben op onze gedachten, wellicht te rooskleurig in. Hoewel, de katten die ze te geselen hadden, waren niet min. Epictetus was kreupel. Keizerfilosoof Marcus Aurelius leefde ten tijde van een epidemie die miljoenen levens eiste. De dingen in perspectief houden, door te bedenken dat er veel ergere problemen zijn dan de jouwe, was een andere tactiek die ze toepasten. Als je deze column leest, ben je hopelijk in de positie om je in een comfortabele zetel over hun werk te buigen. Is dat geen luxe?
Ik weet niet wat de komende maanden zullen brengen. Ik stopte daarom met erover te tobben
Volgens de stoïcijnen is er maar één weg naar geluk: stop met je zorgen te maken over dingen die niet in je macht liggen.