Een grote Ierse ramp
Hardvochtige moeders voerde Anne Enright al op in De samenkomst en Het groene pad. In Actrice raakt een getroebleerde actrice en moeder verstrikt in een web van fantasie, leugens en realiteit. Een happy end is haar niet gegund.
Katherine O’Dell was 10 toen ze in 1938 voor het eerst op een podium stond, 18 toen ze de Ierse bühne en daarna Broadway veroverde, 20 toen ze schitterde op het witte doek in Hollywood, 24 toen ze een kind kreeg, Norah, en 25 toen haar filmcarrière afgelopen was. Ze zette haar toneelcarrière voort in Ierland, schoot in 1980 een filmproducer in de voet, werd opgenomen in een psychiatrische inrichting en stierf zes jaar later. Dat waren de feiten. Maar hoe was Katherine O’Dell echt, als vrouw, als moeder?
Norah krijgt de vraag constant. Onder meer van een jonge journaliste, die O’Dell wil neerzetten als – o tempora! o mores! – een groot Iers feministe. Maar zo herinnert de dochter het zich niet. Vijfentwintig jaar na haar dood schrijft Norah, een romancière, dan maar zelf het verhaal van haar moeder, dat van ‘een grote Ierse ramp’. Dat verhaal is Actrice, de jongste roman van de Ierse schrijfster Anne Enright.
Verborgen schat
Norah spit het leven van haar grootouders, rondreizende toneelspelers, op en legt O’Dells Engelse roots bloot, die ze altijd verborgen heeft gehouden. Haar Ierse nationaliteit, waar ze prat op ging, was een leugen. Een ster was geboren, zegt de dochter, maar evengoed werd een ster gemaakt. Het rood geverfde haar, de obligate groene jurken, het huwelijk met haar homoseksuele tegenspeler: de filmstudio bepaalde en O’Dell gehoorzaamde. Het is clichéHollywood. Het wordt rechttoe rechtaan verteld, als een klassieke biografie, zelden dwingend en vaak langdradig. Enright is niet in staat een slechte zin te schrijven, maar hier is ze niet op haar best.
Interessant wordt het pas als Norah put uit haar eigen herinneringen en de moederdochterrelatie reconstrueert. De dochter interpreteert het leven en de verhalen van haar moeder, die als actrice de verhalen van anderen naar haar hand zette. Waar de actrice ophield en de moeder begon, ze heeft het nooit goed geweten. ‘Mijn moeder veranderde waar je bij stond in iemand anders’, schrijft Norah. Haar constant aanwezige attributen: wijn en sigaretten. Meer dan dat ze haar moeder was, acteerde Katherine het. ‘Ze hoefde niet te doen alsof ze mijn moeder was, want dat was ze al.’
Norah was zowel Katherines ‘verborgen schat’ als ‘haar radeloosheid’. Een kind krijgen betekende het einde van haar Hollywoodcarrière én onvoorwaardelijke liefde in de coulissen van haar bestaan. Wie haar vader was, heeft Norah nooit geweten. Moeder en dochter hadden genoeg aan elkaar.
Wraak
Norah springt heen en weer in de tijd, zoals het geheugen dat doet, en rakelt telkens weer twee gebeurtenissen op, die ze stukje bij beetje, scherp geobserveerd, met sardonische humor en een feilloos gevoel voor het tragikomische, onthult. Als studente nam ze wraak op Niall Duggan, een docent bijgenaamd De Lul die haar intimideerde. Haar middel: seks. De eerste keer nam Norah het initiatief en voelde ze zich onoverwinnelijk, de tweede keer dwong hij haar. ‘Volgens mij heb ik het heel duidelijk gezegd’, schrijft ze. ‘“Nee,” bedoel ik. (...) zoals een Iers meisje dat doet, met een verachtelijke kruiperigheid. (...) En toen zei ik niets meer en dacht ik: het gebeurt gewoon.’
Ook wat Katherine ertoe aanzette filmproducer Boyd O’Neill neer te schieten, wordt met horten en stoten blootgelegd. De man weigerde haar ooit een filmrol te geven, maar Katherine, verteerd door opgekropte woede, projecteerde op hem alle leed dat haar werd berokkend. Voor haar was hij een fantasie, zegt Norah, terwijl hij van vlees en bloed was. Beide vrouwen nemen wraak en wat levert het hen op? Niets. Maar terwijl Norah na het voorval aardt en de liefde vindt, verliest Katherine steeds meer haar verstand.
Beide vrouwen nemen wraak en wat levert het hen op? Niets
Op het eind haalt Enright de goedkope truc met de verborgen koffer boven. Een geheim dat al het voorgaande in een ander licht plaatst, wordt onthuld en de tragikomedie wordt een drama. Katherine draaide niet alleen iedereen ‘als de beste een rad voor ogen’ omdat ze zo’n goeie actrice was. Ze deed het vooral om zichzelf te beschermen tegen een al te gruwelijke realiteit. En uit liefde voor haar kind. Ze betaalde er de hoogste prijs voor.
Een vrouw apart. En de stad. Een memoir. Nijgh & Van Ditmar, vertaald door Caroline Meijer, 206 blz., 20 € (eboek 11,99 €) Oorspronkelijke titel: ‘The odd woman and the city. A memoir’
Vivian Gornick
Verstrengeld. Over mijn moeder, de liefde en New York
Nijgh & Van Ditmar, vertaald door Caroline Meijer, 240 blz., 15 € (eboek 10,99 €)
Oorspronkelijke titel: ‘Fierce attachments. A memoir