ZWEEDSE AANPAK WERKT, BEHALVE VOOR ZIEKEN, BEJAARDEN EN MINDERHEDEN
De relaxte Zweedse aanpak van corona werkt, voorlopig. Behalve voor zieken, hoogbejaarden en minderheidsgroepen. ‘De regering laat ons in de steek.’
STOCKHOLM I Als de Zweden naar buiten kunnen en op een terrasje van de lentezon genieten, dan hebben ze dat aan één man te danken: Anders Tegnell. Hij is de viroloog die beslist heeft dat zijn land, als enige in Europa, geen draconische maatregelen neemt om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. De Zweden mogen gaan winkelen, uit eten gaan of thuis feestjes geven. Ook in Stockholm, de stad waar het coronavirus het hardst heeft toegeslagen, kabbelt het leven verder.
In een koffiehuis in de hippe wijk Södermalm zitten veel klanten achter hun pc te werken. Het is een van die plekken waar de hoogopgeleide hipsters, studenten en creatievelingen samenkomen. Geen tafeltje is op donderdagmiddag onbezet.
Jenny Carne, een architecte in Stockholm, voelt zich wel lekker met dit soepele coronabeleid. Ze is naar het koffiehuis afgezakt om er te werken. Haar kantoor is bijna verlaten, vertelt ze. Iedereen werkt thuis. ‘Ik ben wel ongerust, maar ik ben supervoorzichtig. Ik beperk mijn bezoekjes aan vrienden en ik omhels alleen mijn directe familieleden.’ Ze heeft vertrouwen in de eigenzinnige koers van haar land. ‘Wij Zweden geloven dat de wetenschappers weten wat ze doen en dat de regering het beste met ons voorheeft.’
Niet achterlijk
Jenny Carne is het soort Zweed op wie de virologen rekenen: mensen die beseffen dat hun gedrag mee bepaalt of het virus nog veel slachtoffers zal maken, mensen die hun verantwoordelijkheid nemen. Johan Giesecke, de topwetenschapper die vaak gezien wordt als het brein achter de Zweedse aanpak, zegt daarover: ‘Het volk is niet achterlijk, hoor.’
Zelfs Eva Panarese, directeur marketing van een farmaceutisch bedrijf en een enthousiaste vrouw met ZweedsItaliaans bloed, kan zich zeer gemakkelijk verzoenen met de aanpak in haar noordelijk thuisland. ‘Zweden houden altijd afstand, zij kussen ook niet zo snel. In tegenstelling tot in Italië, waar vaak verschillende generaties onder een dak wonen, zijn hier veel eenpersoonsgezinnen’, vertelt ze. Zelf blijft ze voorzichtig. Ze duwt haar kar in de supermarkt voort in latex handschoenen en ze heeft altijd een mondmasker op zak. ‘Maar ik heb tenminste de keuze, mijn familie in Italië niet.’
Juist genoeg is voldoende
Het eerste covid19slachtoffer in Zweden viel op 28 februari. Een goede twee weken later werd duidelijk dat Zweden niet van plan was om het land onder een stolp te zetten. De viroloog Anders Tegnell baseert zijn aanpak op een weten
‘Klassieke marktmodellen zullen niet volstaan om het vaccin over heel de wereldbevolking te verspreiden’
WHOdirecteur TEDROS ADHANOM GHEBREYESUS wil vermijden dat alleen rijke landen het coronavaccin kunnen kopen (reuters).
schappelijke simulatie die concludeerde dat het coronavirus minder slachtoffers onder de bevolking maakt dan wat resultaten uit de meeste andere studies aangaven. Zijn team besliste dat de sociale en economische prijs van een lockdown te groot was. Ze kozen voor een aanpak met minimale restricties, maar ze wilden ook voorkomen dat er te weinig bedden zouden zijn om alle covid19zieken op te nemen. ‘Lagom är bäst’, juist genoeg is voldoende.
Vandaag telt Zweden 3.646 doden en 28.500 besmettingen. Dat is een pak minder dan België, dat ongeveer evenveel inwoners heeft. Tegnell gebruikt België af en toe als voorbeeld om aan te tonen dat een strikte lockdown geen zin heeft.
Welke aanpak is de beste? Het is nog te vroeg om daarop een antwoord te geven. De Zweedse lijkt op het eerste gezicht de meest relaxte. En de curve die de ploeg van Tegnell op hun dagelijkse persconferenties toont, suggereert dat het de goede kant uitgaat. Maar niemand durft te voorspellen wat er zal gebeuren als het virus binnenkort voor een tweede keer zou toeslaan. Zouden dan meer Zweden immuniteit hebben opgebouwd, omdat ze eerder in de restaurants of winkels licht besmet zijn geraakt?
Geen warm dekentje
Het lijkt een risicovolle aanpak, die vooral gericht is op de sterke, gezonde Zweden die in het puntje van de winter bereid zijn om in koud water te springen om hun weerstand te verhogen. Het is geen beleid dat rond iedereen een warm dekentje legt.
De Zweedse krant Aftonbladet kreeg inzage in een document dat dokters zou kunnen helpen als er te weinig bedden zouden zijn: in dat geval gaan de 80plussers of de 70plussers met ernstige problemen aan meer dan één orgaan niet naar de afdeling intensieve zorg. Als er een tekort aan bedden is, dan zijn zij de eersten die uit de afdeling worden verhuisd. Tot nu toe zijn er geen indicaties dat dokters al voor deze keuze hebben gestaan, omdat er de laatste weken nooit te weinig bedden voor intensieve zorg waren.
Ook patiënten die als softies worden beschouwd, hebben het niet gemakkelijk. Je hoort verhalen van zieke patiënten die van het kastje naar de muur zijn gestuurd omdat ze niet ‘doodziek’ zijn. ‘Ga naar huis om daar uit te zieken’, krijgen ze te horen.
Ook Eva Panarese is geschrokken van de onbuigzaamheid van het systeem. Haar echtgenoot heeft de laatste twaalf maanden twee longontstekingen gehad en hij werd ziek, kort nadat Eva terug was uit Italië. ‘Hij kon niet meer ademen en ik wilde dat hij onmiddellijk in het ziekenhuis werd opgenomen.’ Maar dat bleek niet zo vlot te gaan: van de ene spoeddienst ging het naar de andere, en overal kreeg ze te horen dat hij niet ziek genoeg was om opgenomen te worden. ‘Pas nadat ik op Italiaanse wijze stampei heb gemaakt, kon hij in een ziekenhuis blijven en zuurstof krijgen’, vertelt ze met de nodige ironie. ‘Drama zijn ze hier niet gewend, omdat de Zweden niet uitpakken met hun miserie. Ze reclameren niet en maken rechtsomkeert.’ Haar man is nu terug thuis, maar Eva is doodsbenauwd voor het gevaar dat hij loopt.
Pruisisch bloed
Om die reden heeft ze beslist dat haar twee tieners niet langer naar hun internationale school in Malmö mogen gaan. Ze neemt geen genoegen met de uitleg dat haar echtgenoot maar in isolatie moet gaan als de jongeren het coronavirus vanuit de school naar huis zouden brengen. ‘Ik kreeg een brief van de directeur waarin stond dat de sociale diensten zouden worden ingelicht als de kinderen na Pasen niet terug op school zouden verschijnen. Ik zeg nu dat mijn kinderen lichte symptomen van covid19 vertonen, dan mogen ze wel thuisblijven.’
In het begin behoorde Eva bij een groep van dertig families die hun kinderen liever niet naar school brachten. ‘Na de dreiging dat de sociale diensten zouden langskomen, zijn veel ouders gezwicht. Maar ik houd mijn kinderen thuis’, zegt ze strijdvaardig.
De halfItaliaanse kijkt verbaasd naar het blinde vertrouwen dat de Zweden in hun regering stellen. ‘Hier denken ze dat de overheid nooit een fout maakt. Als de regering beveelt dat ze van een brug moeten springen, dan doen ze dat ook’, zegt ze. De Zweden hebben nog altijd een beetje Pruisisch bloed, aldus een diplomaat. Als ze ten oorlog trekken, dan gaan alle neuzen in dezelfde richting en trekt niemand de bevelen van de generaals in twijfel. In tijden van crisis, zoals nu, wordt weer een beroep gedaan op die ijzeren discipline.
Die ijzeren discipline vind je
‘Wij Zweden geloven dat de wetenschappers weten wat ze doen en dat de regering het beste met ons voorheeft’
JENNY CARNE
Architecte in Stockholm
‘Mijn man, die recent twee longontstekingen had en nu ook in ademnood kwam, kreeg overal te horen dat hij niet ziek genoeg was om opgenomen te worden’
EVA PANARESE ZweedsItaliaanse
niet in RinkebyKista, een stadsdeel op zo’n half uur rijden van het centrum van Stockholm. De enige blonde Zweden zijn hier daklozen of hulpverleners. Het koffiehuis is Turks, vintagespul wordt op dekens op straat verkocht.
De inwoners, afkomstig uit Irak, Ethiopië, Somalië of Afghanistan, hebben geen Pruisisch bloed in hun aders. Velen hebben dat de laatste maanden met hun leven betaald. De Filipijnse Norma (35) wil maar al te graag praten over dat vieze coronavirus. ‘De regering laat ons in de steek’, zegt ze. Terwijl ze haar hoofddoek herschikt, vertelt ze over haar buurman van vijftig die onlangs is bezweken. ‘Tien doden heb ik in mijn kennissenkring. Ik hoor van mijn familie in Nederland dat de regering daar de mensen aanraadt om thuis te blijven. Hier moeten de kinderen naar school, stel je voor.’ Ze schudt boos haar hoofd. We zitten op de bank vlakbij de Lidl, en Norma schuift vertrouwelijk dichterbij. Té dichtbij. ‘Om mij te beschermen tegen corona, eet ik elke dag een ui die in azijn is geweekt. Dat heb ik van een Arabische zender op het internet geleerd.’
Wakker geschud
RinkebyKista is een van de zwaarst getroffen stadsdelen van Stockholm. Het heeft 85 besmettingen en 17,5 doden per 10.000 inwoners. Ter vergelijking: het totale aantal doden in België stond vorige zondag op 7,47 doden per 10.000 inwoners.
Een vriendelijke apothekeres in de wijk is niet verbaasd over de vele doden onder haar klanten: grote families op kleine ruimtes, tvantennes die op het verre buitenland zijn gericht en een cultuur van vastpakken en omhelzen. De informatie en de adviezen van de regering zijn in het begin niet tot in Rinkeby geraakt. ‘De vele doden die hier toen zijn gevallen, hebben veel inwoners wakker geschud. Sindsdien dragen sommigen maskers of handschoenen. Maar mogelijk is de Zweedse aanpak niet voor iedereen de juiste.’
Sommige critici, die gewild hadden dat de Zweedse bevolking net als de andere landen in Europa, tijdelijk onder een stolp was gezet, noemen het beleid ‘Russische roulette’. Op 28 maart vroegen tweeduizend Zweedse wetenschappers in een open brief dat de overheid zich zou houden aan de richtlijnen van de WHO. ‘Ons land mag geen uitzondering zijn’, schreven ze.
Marcus Carlsson, een professor wiskunde aan de universiteit van Lund, is de man die de overheid het ‘Russische roulettebeleid’ verwijt. Wanneer we hem thuis bezoeken, heeft hij net weer een filmpje opgenomen waarin hij het coronabeleid van zijn land op de korrel neemt. Hij verwijt Anders Tegnell, de viroloog die de lijnen uitzet, dat hij feiten en studies negeert die niet in zijn visie passen. ‘Dan komt hij met het argument dat die gegevens nog niet bewezen zijn. Hij gebruikt alleen statistieken en grafieken die zijn visie staven. Hij doet aan cherry picking’, vindt Carlsson.
Hij vreest dat de viroloog met een sociaal experiment bezig is dat veel mensenlevens kan kosten. ‘De overheid geeft de indruk dat ze naar groepsimmuniteit streeft, omdat het nog jaren kan duren vooraleer een vaccin tegen het coronavirus op de markt is. Maar internationale studies geven aan dat landen met enorm veel covid19patiënten een groepsimmuniteit van minder dan tien procent hebben. Wil Zweden ooit tot een serieuze groepsimmuniteit komen, dan zal de bevolking daar een zware prijs voor moeten betalen, vrees ik.’
Korrel zout
De stelling van de regering dat het gezondheidssysteem tot nu toe nog altijd in staat is om alle covid19patiënten op te vangen, neemt Carlsson met een korrel zout. Hij vertelt over de vele getuigenissen die hij krijgt en hij besluit daaruit dat het steeds moeilijker wordt om op de afdeling intensieve zorg binnen te geraken.
Carlsson staat niet alleen met zijn kritiek. Met zijn Youtubekanaal en zijn Facebookpagina, waarop hij het beleid van de regering fileert, is hij ondertussen het boegbeeld geworden van een groep wetenschappers die zich zorgen maakt over de route die Tegnell volgt. Ze willen dat de regering zich ook door andere stemmen laat leiden.
Hun mening komt niet zo vaak aan bod in de algemene media. Marcus heeft het gevoel dat de meeste journalisten het beleid verdedigen. Ook de bevolking is best tevreden. Op zijn persconferentie vrijdag toonde Tegnell de resultaten van een peiling waaruit blijkt dat 80 procent van de Zweden achter zijn aanpak staat. Ook de sociaaldemocratische regering spint garen bij zijn aanpak. Eind maart kreeg de sociaaldemocratische premier Stefan Löfven in een peiling van Novus steun van maar liefst 44 procent van de bevolking. Er is voor hem geen enkele reden om nu van koers te veranderen.
Betekent dit dat deze aanpak het model van de toekomst wordt? Waarschijnlijk niet. Een medewerker van Tegnells team kon wel leven met de conclusie dat het Zweedse beleid waarschijnlijk alleen goed is voor ‘echte’ Zweden.
Ook de derde ronde van de Brexitonderhandelingen heeft niets opgeleverd. De Europese eis om Britse en Europese bedrijven na de Brexit op een gelijk speelveld te laten concurreren, blijft de grote twistappel. ‘De Britten willen lid zijn van de interne markt zonder de verplichtingen. De Britten moeten realistischer zijn en van strategie veranderen’, aldus een teleurgestelde Michel Barnier.
De Britse hoofdonderhandelaar David Frost blijft erbij dat een standaard vrijhandelsakkoord, zoals de EU eerder al sloot met Canada, zonder grote problemen en binnen de voorziene tijd gesloten kan worden. ‘Het grote obstakel blijft de Europese eis om een gelijk speelveld te voorzien, dat ons land aan Europese regels en standaarden zou binden en onze interne wettelijke regimes zou bepalen.’
Frost wil volgende week wel de Britse voorbereidende teksten vrijgeven, ‘zodat de Europese lidstaten en andere geïnteresseerden onze aanpak in detail kunnen zien’. De EU vraagt daar al langer om.
Op 1 juni gaat de vierde onderhandelingsronde van start. Die wordt cruciaal. Als daar geen doorbraak komt, wordt het heel moeilijk aan het einde van het jaar een harde Brexit te vermijden. In principe kan de huidige overgangsfase verlengd worden, maar dat moet voor 1 juli gevraagd worden. Londen blijft herhalen dat een verlenging niet aan de orde is. (domi)
De Braziliaanse minister van Volksgezondheid Nelson Teich treedt een maand na zijn inhuldiging af. Vermoedelijk heeft zijn aftreden te maken met de onenigheid tussen hem en president Jair Bolsonaro over de manier waarop moet worden omgegaan met de coronacrisis.
Bolsonaro heeft zich meermaals uitgesproken tegen strenge coronamaatregelen, omdat hij vreest voor grote economische gevolgen. Vorige week zou de president een decreet hebben ondertekend om kappers, sportscholen en schoonheidssalons te heropenen, zonder met Teich te overleggen.
Ook promoot Bolsonaro het gebruik van het malariamiddel hydroxychloroquine als medicijn tegen het virus – iets waar Teich erg tegen is, omdat er geen bewijs is dat dit medicijn werkt tegen de ziekte.
Eerder werd zijn voorganger Luiz Henrique Mandetta ontslagen, ook vanwege onenigheid met Bolsonaro.
Ondertussen loopt het dodental door covid19 in het ZuidAmerikaanse land steeds verder op. Voor zover bekend zijn nu 14.131 Brazilianen overleden aan de gevolgen van de longziekte. Ruim 206.000 Brazilianen hebben positief getest op het coronavirus. (kv)
‘Wil Zweden ooit tot een serieuze groepsimmuniteit komen, dan zal de bevolking daar een zware prijs voor moeten betalen’ MARCUS CARLSSON Wiskundige aan de universiteit van Lund
‘Tien doden heb ik in mijn kennissenkring. De regering laat de mensen van migrantenwijk RinkebyKista in de steek’
NORMA
Filipijnse migrante in Stockholm Brazilië Nieuwe minister van Gezondheid stapt na een maand al op