WEG UIT HET MIERENNEST
Mijn moeder en ik zijn het zelden oneens, maar vorige kerst zijn we in een discussie beland over waar ze zou moeten wonen.
Ik: ‘In een klein dorpje in Oxfordshire krijg je niet genoeg prikkels. Je zou naar Londen moeten verhuizen. Daar is het veel makkelijker om naar het toneel en een kunstgalerie te gaan.’
Zij: ‘Nee hoor, ik ben hier heel gelukkig. In Londen zou ik in een kleiner huis wonen, en hier heb ik mijn tuin.’
Ik: ‘Maar binnenkort wordt die tuin te veel werk voor je. Sommigen van mijn oudere vrienden in de VS hebben er net daarom voor gekozen na hun pensioen in New York te gaan wonen, omdat ze niet zo veel ruimte meer nodig hadden. En in een grote stad is het makkelijker om meer mensen te zien.’ Zij: ‘Ik hoef niet meer mensen te zien.’
Uiteraard heeft zij de discussie gewonnen – en godzijdank, zeg. Ik word ’s nachts badend in het zweet wakker als ik me probeer voor te stellen in welke situatie we beland zouden zijn als (voor het eerst in haar leven) ze toegegeven zou hebben aan mij en kort na dat gesprek naar Londen verhuisd zou zijn. Want niets zou op een duidelijkere en schokkendere manier de gevaren van het leven in de grootstad
– zeker voor een tachtiger – geïllustreerd hebben dan de pandemie van dit jaar.
Voor alle mensen met een pensioengerechtigde leeftijd is 2020 het jaar van het dorp geworden. Steden blijken riskant te zijn – het overmatige sterftecijfer voor Londen is hoger dan voor Engeland, het is veel hoger voor Madrid dan voor Spanje en enorm veel hoger voor New York dan voor de VS. Rusthuizen zijn in veel gevallen dodelijk gebleken. De econoom Friedrich Hayek, afkomstig uit Oostenrijk, had gelijk toen hij in The constitution of liberty uit 1960 voorspelde dat ‘concentratiekampen voor bejaarden die niet in staat zijn zichzelf te onderhouden wellicht het lot worden van een oudere generatie van wie het inkomen volledig afhankelijk is van de onderdrukking van jongeren’. Sommige zorgcentra beginnen meer op sterfkampen te lijken. Mensen die zich lang zorgen gemaakt hebben over de niet geconsolideerde verplichtingen van de welzijnsstaat en pensioenplannen met vastgelegde uitkeringen zullen ooit stiekem het glas heffen op covid19 en ‘wooncentra voor langdurige zorg’.
Er bestaat een groot aantal redenen waarom covid19 sommige landen harder getroffen heeft dan andere, waaronder de cruciale, maar nog onderschatte, rol van sociale netwerken bij de verspreiding van de ziekte. Maar het lijkt duidelijk dat de aanwezigheid van een aantal megagrote steden in bepaalde landen deel uitmaakt van het verhaal. Neem nu New York. Tussen 11 maart en 9 mei was het overmatige sterftecijfer, vergeleken met het gemiddelde voor het seizoen – de beste maatstaf voor de impact van de pandemie, omdat het tellen van covid19gevallen niet in alle landen consequent gebeurt – 266 procent, 24.200 meer doden dan normaal is voor die tijd van het jaar. Dat is een van de hoogste overmatige sterftecijfers die ik ooit gezien heb. Het cijfer voor de volledige Verenigde Staten bedraagt slechts 19 procent.
Dat is een mooie illustratie van een belangrijk thema uit het schitterende boek Schaal (2017) van de Britse natuurkundige Geoffrey West. Hij beschrijft daarin de merkwaardige wet: ‘als een stad twee keer zo groot is als een andere stad in hetzelfde land … dan zullen de lonen, rijkdom, aantal patenten, aidsgevallen, misdaden met geweld en onderwijsinstellingen allemaal verhogen met … ongeveer 15 procent boven op de verdubbeling zelf ’. Zoals West zegt: ‘Iemand kan naar een grotere stad verhuizen omdat hij aangetrokken wordt door meer vernieuwing, het gevoel dat daar meer “beweegt” en hogere lonen, maar je kunt daar ook een gelijklopende toename van misdaad en ziekten verwachten.’
Hoe groter de stad relatief gezien, hoe meer uitgesproken het effect. De bevolking van het volgebouwde stedelijke gebied van Parijs is 6,5 keer groter dan dat van de op een na grootste stad van Frankrijk, Lyon – bij Londen is dat vier keer groter dan Manchester, Moskou drie keer groter dan SintPetersburg. In elk van die gevallen is de impact van covid19 wellicht nog groter dan het verschil in omvang zou suggereren. SarsCoV2 lijkt zich vooral thuis te voelen in grootsteden.
Betekent dat dat de Parijzenaars zullen uitzwermen naar de zo goed als lege spookdorpen van het ware Frankrijk? Zullen de chique Londenaars die nu werken vanuit hun tweede huis op het platteland nooit meer terugkeren? Het antwoord is dat over een termijn van vijf jaar het effect minder voelbaar zal zijn dan je vandaag zou voorspellen. De grote wereldsteden hebben al erger overleefd dan dit. Lees A journal of the plague year uit 1722 van Daniel Defoe maar, als je denkt dat Londen zich laat kisten door een opstoot van de pest.
Toch zullen de grote steden de komende jaren behoorlijk mistroostige plaatsen worden. Ik kan me voorstellen dat 70 procent van de restaurants in New York nooit meer opengaat. Hun winstmarge was al krap, en 50 procent minder tafels dekken, om de regels van social distancing te respecteren, wordt hun dood. Het zal lijken alsof Magere Hein in elke overbevolkte metrowagon en lift meereist. Dus, lieve moeder, je had gelijk. Blijf waar je bent in je dorp. En ik, die ooit hypocriet genoeg de loftrompet stak van de grote stad, zal hier in Montana blijven, waar social distancing de normale gang van zaken is en grizzlyberen een groter gevaar vormen dan dat smerige virus uit de krioelende grootstad.
Lieve moeder, je had gelijk: blijf waar je bent in je dorp