Nieuwe grafiek laat archeologen vondsten nauwkeuriger dateren
De vulkaan op Santorini ontplofte waarschijnlijk decennia eerder dan gedacht. En homo sapiens OestIsjim leefde duizend jaar later. Koolstofdatering werd verfijnd, en dat levert interessante inzichten op.
Paleontologen en antropologen zijn wild enthousiast, getuigen de talloze euforische berichten op Twitter
De neergang van het Minoïsche Rijk en zelfs de Plagen van Egypte uit de Hebreeuwse Bijbel worden ermee in verband gebracht: de vulkaanuitbarsting op het Griekse eiland Santorini. De ontploffing, meer dan 3.500 jaar geleden, veroorzaakte een immense tsunami in de Middellandse Zee.
‘Het gebeurt maar zelden dat de historische wetenschap en mijn vakgebied zo toegespitst zijn op hetzelfde thema’, zegt isotoopfysicus Hans van der Plicht van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is de eerste auteur van een artikel in het vakblad Radiocarbon dat deze week verscheen en dat veel stof deed opwaaien. Het artikel beschrijft een op het eerste gezicht wat saai onderwerp: een grafiek die aangeeft hoeveel van de instabiele koolstof14isotoop er de afgelopen 50.000 jaar in de lucht hing.
Het is een ijkgrafiek waarmee archeologische vondsten en gebeurtenissen nauwkeuriger gedateerd kunnen worden. Paleontologen en antropologen zijn wild enthousiast, getuigen de talloze euforische berichten op Twitter. Het vakblad Nature wijdde een groot verhaal aan de studie.
Te simplistisch
Hoe werkt koolstofdatering? In een notendop. Koolstof komt voor in drie smaken (isotopen): de stabiele koolstof12 en koolstof13, en de instabiele koolstof14. Planten nemen koolstof op en bouwen het in door hun fotosynthese. Via de planten komen de isotopen uiteindelijk ook in mensen en dieren terecht. C14 is radioactief en vervalt. Hoe minder van deze koolstof wordt aangetroffen in organische restanten, hoe ouder dus die vondsten.
Bij de berekening gaat men ervan uit dat de hoeveelheid koolstof14 in het milieu constant is geweest in tijd en ruimte. Maar dat is te simplistisch. Tijdens periodes van sterke zonneactiviteit komt er meer straling op aarde, waardoor meer C14 ontstaat.
Een dertigtal onderzoeksinstituten, waaronder de groep van Van der Plicht, hebben de ijkgrafiek nu nauwkeuriger vastgesteld. Daarvoor keken ze onder andere naar laagjes sediment uit een meer in Japan, het Suigetsumeer. Die afzettingen vormen een soort jaarringen. Daarmee konden de wetenschappers zo’n 50.000 jaar terug in de tijd.
In hun publicatie geven ze een voorproefje van de implicaties. Zo
schrijven ze dat OestIsjim, de oudste homo sapiens die ooit gevonden is in Eurazië (nu ja, zijn dijbeen is gevonden), waarschijnlijk niet 41.000 jaar geleden leefde, maar 40.000 jaar geleden.
En de curves beslechten hopelijk ook een decennia oude wetenschappelijke twist over de Minoïsche uitbarsting op Santorini. Vond die plaats rond het jaar 1500 voor Christus of eerder in de buurt van 1600 voor Christus? Dat laatste, zo blijkt nu.