Vier uitdagingen voor Lachaert
Als nieuwe Open VLDvoorzitter mag Egbert Lachaert meteen puinruimen. Dat gaat verder dan wat therapie voor gekneusde ego’s.
ANTWERPEN I Sneller dan verwacht kronen de leden van Open VLD een opvolger voor Gwendolyn Rutten. Bart Tommelein sneuvelt met amper 30 procent van de stemmen. Een tweede ronde was niet eens nodig. De 61 procent, van Egbert Lachaert toont duidelijke welke richting de basis uit wil: naar verandering.
Het komt er nu op aan de verliezers te koesteren. Open VLD heeft alle krachten nodig. Door het coronavirus werden de verkiezingen uitgesteld, de campagne sloeg wonden, een falende stemcomputer deed de rest. Het veroorzaakte een diepe sfeer van wantrouwen. Open VLD mag dan het individualisme aanprijzen, als de inzet verhoogt, komen de ‘clans’ ongegeneerd boven water.
De partij wordt langs alle kanten belaagd, vooral door de NVA en CD&V. Een divers kiezerskorps (dat zowel sociaaleconomisch als sociaalcultureel alle kanten uitzwermt) maakt de partij kwetsbaar. Ondertussen onderstreept de coronacrisis elke dag het belang van een sterke overheid met een performante sociale zekerheid als vangnet. Voor een partij die een zo klein mogelijke staat ambieert, met zo min mogelijk belastingen, lijkt dat een handicap.
1. Herstel het vertrouwen
Als voorzitter maakte Rutten gemengde gevoelens los. Toch slaagde ze erin de rangen gesloten te houden. Soloslims of lekken werden genadeloos afgestraft, waardoor de laatste jaren een beeld van eenheid overheerste, al was dat voor een stuk schone schijn. De nieuwe voorzitter moet de clans verenigen en het wantrouwen neutraliseren.
De vier kandidaten zullen zich dus moeten verzoenen. Tommelein reageerde aangeslagen op de forfaitnederlaag, Lachaert stak meteen de hand uit. ‘Elke kandidaat capteert een stuk van de liberale boodschap.’ Met Els Ampe (7procent) zal dat wat moeilijker zijn, haar campagne etaleerde een hoog kamikazegehalte. ‘Eensgezind moeten we vooruit’, klonk het bij Lachaert. Zonder dat vertrouwen lijkt Open VLD geen stabiele partner voor de formatiegesprekken die de socialistische familie heeft gestart.
2. Zoek een compromis
In Nederland zitten de linkse en de rechtse liberalen in verschillende partijen. Ook in Vlaanderen zijn de flanken onmiskenbaar. Lachaert sprak over een hogere arbeidsparticipatie en wil het overheidsbeslag tot minder dan 50 procent doen dalen. Tommelein schoof privacy en ethische dossiers naar voren als speerpunten.
Daarbij wordt gewezen op de tegenstelling tussen de kleinere en de centrumsteden. De specifieke noden van zo’n centrumstad (mobiliteit, diversiteit, ...) vormen een matrijs voor een eigen liberale interpretatie, met Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (die voor Tommelein koos) als boegbeeld. Lachaert, geruggensteund door vicepremier Alexander De Croo, grijpt terug naar de meer traditionele invulling van het liberalisme. Los van de sociaaleconomisch accenten neemt hij identiteit uitdrukkelijk mee in het verhaal. Zijn afgetekende zege maakt duidelijk dat de Open VLDleden die progressieve wind afwijzen. De fractie in het Vlaams
Parlement schaart zich vooral achter de progressieve flank, de Kamerfractie weerspiegelt de andere. De nieuwe voorzitter moet de ‘progressieve’ en ‘conservatieve’ interpretaties tot één geheel smeden. Open VLD haalt bij de verkiezingen nauwelijks 13 procent, een scheuring kan slechts tot de ondergang leiden. Ook Lachaert benadrukte vrijdag ‘de nood aan verbreding’. Hij kreeg een kristalhelder mandaat.
3. Maak het verschil met de NVA
De geschiedenis van Open VLD telt op zijn minst twee zwarte bladzijden. Op 7 februari 2004 slikte de partij het migrantenstemrecht, op 22 april 2010 liet ze de regering vallen over de splitsing van BrusselHalleVilvoorde. Die twee beslissingen openden de weg voor de doorbraak van de Vlaamsnationalisten.
Vandaag staren heel wat liberalen zich nog altijd blind op het succes van de NVA. Sociaaleconomisch nam de NVA een flink stuk van het marktleiderschap over. Lachaert wil dat heroveren, terwijl Tommelein op het gevaar wijst: als je de NVA kopieert, gaat de kiezer voor het origineel.
Twee thema’s bieden perspectief. Open VLD is geen nationalistische partij, ze heeft geen boodschap aan een splitsing van het land. Meer zelfs, bepaalde bevoegdheden mogen opnieuw federaal. Bovendien blijft de NVA in al haar facetten conservatief, met de aanpak van ethische thema’s als beste voorbeeld.
4. Herstel de geloofwaardigheid
Open VLDkiezers zijn de meest optimistische van allemaal. Heel wat partijcoryfeeën ademen een geloof van ‘de maakbaarheid van het eigen leven en de samenleving’ (dixit marktonderzoeker Jan Callebaut) uit. Toch groeit bij momenten het gevoel dat dit slechts praatjes van gehaaide verkopers zijn. Daarbij worstelt Open VLD met het imago dat het een partij voor de rijken is.
Er is ook een probleem van geloofwaardigheid. Sommige kiezers hebben het premierschap van Guy Verhofstadt in zekere zin nog niet helemaal verteerd. Begin de jaren negentig zocht die een verruiming op rechts, rond de eeuwwisseling maakte hij uit opportunistische redenen een regering op links. Dat beeld van de ultieme ideologische wendbaarheid kan fnuikend zijn. Misschien kan de naamsverandering die Lachaert wil, naast inhoudelijke en structurele bijsturingen, ook de weg naar de heropstanding inluiden.
Een scheuring tussen linkse en rechtse liberalen kan slechts tot de ondergang leiden