Meer stress

Stressniveau watertekorten in Europa en Noord-Afrika

Forest Fire Information System een recordaantal bosbranden.

Nog alarmerender zijn de berichten uit MiddenEuropa. Daar vreest men een droogte die erger wordt dan die van 1540, toen in sommige steden het water duurder werd dan de wijn. Jiri Brabec, de Tsjechische minister van Leefmilieu, waarschuwde we ken geleden al voor een catastrofe. ‘Tenzij het een maand onafgebro ken gaat regenen, zullen rivieren helemaal droog komen te staan en vallen honderden dorpen zonder drinkwater.’

In Roemenië, de tweede groot ste exporteur van graan in Euro pa, zijn de oogsten nu al bedreigd. Gewassen die in het late najaar werden ingezaaid, zijn groten deels verloren. In de winter vro ren veel planten dood omdat er nauwelijks sneeuw was gevallen. En daar komt nu de droogte bovenop.

Dat Europa steeds meer worstelt met water, mag niet verba zen. Het World Resources Institu te lijstte vorig jaar de landen op waar watertekorten harder zullen bijten. De zwaarst getroffen regio’s zijn het MiddenOosten, de Hoorn van Afrika en India. Maar net daaronder zitten Italië, Grie kenland, Spanje én België – dat we zo dichtbevolkt zijn, speelt ons parten. Volgens het WRI kampen deze landen met een ‘hoog’ stressniveau. Gemiddeld wordt meer dan 40 procent van het beschikbare water gebruikt. Dat betekent dat deze landen kwetsbaar zijn voor langere periodes van droogte. En door de klimaatverandering zullen periodes van ‘uitzonderlijk weer’ langer duren en extremer worden.

‘De prognoses voor verschillende rivieren in Europa zijn absoluut niet goed’, zegt hydroloog Patrick Willems (KU Leuven). ‘Als de klimaatverandering doorzet, zal hun waterdebiet tegen 2100 halveren. En als het echt de verkeerde kant opgaat, kan het ver lies zelfs oplopen tot 70 procent. In Duitsland heeft dat grote gevol gen voor de industrie en de scheepvaart. In landen rond de Middellandse Zee zal vooral de landbouw de impact voelen.’

Nauwelijks wetgeving

Als water zo’n panEuropees probleem wordt, moet het dan niet gezamenlijk aangepakt wor den? Want dat valt op: op dit moment is daar nauwelijks sprake van. Klopt, zegt Willems: ‘De Europese Commissie heeft altijd ingezet op de kwaliteit van het drinkwater. Daarover bestaat als sinds 2000 een kaderrichtlijn. Daarnaast is er ook een overstromingsrichtlijn die de lidstaten

‘Tenzij het een maand onafgebroken regent, vallen honderden dorpen zonder drinkwater’

JIRI BRABEC

Tsjechische minister van Leefmilieu

aanzet tot samenwerking.’ Maar rond de watertekorten is er nauwelijks Europese wetgeving, al keurde het Europees Parlement vorig week nieuwe regels goed waardoor meer afvalwater hergebruikt kan worden in de landbouw. De bedoeling is dat tegen 2025 tot zes keer meer afvalwater hergebruikt kan worden. Willems noemt dat een grote stap richting circulaire economie.

‘Ook in de Green Deal zitten maatregelen waardoor de droogte beter aangepakt wordt. Probleem is dat zulke maatregelen vooral ingrijpen op de ruimtelijke ordening en dat komt de lidstaten toe. Europa kan hen alleen subsidies

geven om die maatregelen door te voeren. Maar het blijven tegelijk maatregelen die snel op weer stand botsen. Spreek je over ruim telijke ordening, dan raak je auto matisch aan de belangen van de eigenaren.’

De voorbije decennia was het beleid vooral gericht op een snelle afvoer van het water. Het moest zo snel mogelijk naar de rivieren en van daar naar de zee. Regen zal blijven vallen. Omdat het warmer wordt, zal er zelfs nog meer neer slag vallen. ‘Al dat water moeten we beter en langer proberen vast te houden’, zegt Willems. ‘Er moe ten wetlands langs de rivieren in gericht worden. We moeten min der draineren en het water beter laten infiltreren. De wetenschappelijke consensus daarover is groot, alleen spelen er zoveel belangen dat het niet eenvoudig is dat om te zetten in beleid.’

Op grote schaal zeewater ont zilten om de tijdelijke tekorten op te vangen, is volgens Willems in Europa nog niet aan de orde. ‘Als de andere oplossingen niet vol doen, kunnen we daaraan denken. We moeten daar zeker verder onderzoek naar doen, maar op dit moment is het een dure technolo gie die veel energie vreet. De olie staten kunnen daarop inzetten, maar in Europa hebben we geen overschot aan energie. Bovendien zitten er ook nadelen aan deze techniek. Je ontwikkelt rest stromen van geconcentreerd afval en je moet dus opletten dat je geen chemisch stort creëert.’Toch blijft de vraag of landen niet meer moe ten samenwerken om het water van de grote rivieren beter te be heren. Ook dat gebeurt nauwe lijks, al vormen Nederland en Vlaanderen daarop een uitzonde ring. Zij sloten in 1995 het Maasafvoerverdrag af. Daarin staan af spraken over de verdeling van het water als dat laag komt te staan.

‘Vlaanderen is erg afhankelijk van dat water. Ongeveer de helft van ons drinkwater is van de Maas afkomstig. Als de droge periodes langer duren en steeds vaker voor komen, zal dat tot problemen lei den met de Nederlanders, want ons land kan nauwelijks voldoen aan de afspraken. Daarom is het belangrijk dat regio’s zoveel mogelijk zelfbedruipend zijn.’

Het waterprobleem baart Wil lems in elk geval steeds meer zor gen. ‘Vooral de traagheid waarmee de zaken aangepakt worden, maakt me ongerust. Moeten we dan echt wachten tot de dag dat er geen druppel meer uit de kraan komt voor we tempo gaan maken?’ In verschillende Europese landen wordt het drinkwater gesubsidieerd door de overheid. Dat maakt het water goedkoop, maar het geeft de burgers ook weinig druk om zuiniger om te springen met dat almaar kostbaardere goedje.

O ja. Watertekorten zijn op dit moment hét probleem. Maar Europa moet zich ook voorbereiden op periodes met te veel water. Niet alleen zal er in korte tijd meer regen vallen, de natte periodes zullen ook langer aanhouden. De risico’s op overstromingen zullen daardoor verhogen.

De Maas is zo’n rivier die gevoed wordt door regenwater. Als het lange tijd veel regent, treedt de rivier snel buiten haar oever en neemt de kans op grootschalige overstromingen toe. Daarom worden in Nederland dijkverhogingen voorbereid. Maar de ambtenaren van Rijkswaterstaat denken ook na over ‘waterkerende instroomvoorzieningen’. Dat klinkt duur, maar eigenlijk gaat het om schuiven die opengezet kunnen worden waardoor het water kan wegstromen.

Dorpen onder water

De vraag is waar dat water naartoe loopt. In de regio rond Gennep, net onder Nijmegen, veroorzaken die plannen veel onrust. ‘Want het komt erop neer dat vijf dorpen hier onder water komen te staan’, zegt Sjang Emons die in een van die dorpen het grootste transportbedrijf van de regio uit de grond stampte. ‘Hier wonen 7.000 mensen. Die worden dan opgeofferd om Den Bosch te sparen.’ Emons leidt mee het verzet tegen de ‘Schuif’. ‘Hoewel het plan nog niet is goedgekeurd, leidt het nu al tot een daling van de huizenprijzen in de regio.’ Het discours dat de schuif zo goed als zeker nooit opengezet moet worden – ze spreken over een keer in drieduizend jaar – gelooft hij niet. ‘Niemand kan voorspellen wanneer het water te hoog wordt. Is het over 300 jaar? Evengoed kan het over drie jaar zover zijn. En als de klimaatverandering doorzet, zal de kans alleen maar toenemen.’

Emons kan alleen hopen dat het verzet de minister tot inkeer brengt. Maar toch zal Nederland iets moeten doen. Er moet ruimte gezocht worden om het stijgende water op te vangen. Want tot nu werden de Nederlanders een handje geholpen door de Duitsers. Die hebben weinig geïnvesteerd in hun dijken waardoor de Rijn steeds overstroomde op Duits grondgebied. Steden als Keulen en Koblenz kregen de voorbije jaren geregeld natte voeten. Als zij hun dijken versterken, moeten de Nederlanders nog meer water opvangen.

‘Moeten we echt wachten tot er geen druppel meer uit de kraan komt, voor we tempo gaan maken?’

PATRICK WILLEMS Hydroloog