Lombardije herademt met een bang hart
‘Komt er een nieuwe lockdown, dan doe ik mijn restaurant niet meer open’
BERGAMO/CODOGNO I ‘Jazeker, wij zijn open, voor de tweede avond op rij al’, zegt chef Paolo Benigni van het gelijknamige restaurant in het historische hart van Bergamo. De tafeltjes op het terras – de helft minder dan normaal – zijn netjes gedekt en staan ver genoeg uit elkaar. De wijn en waterglazen staan klaar. Alleen de menukaart op tafel ontbreekt.
De restauranthouder vraagt hoe laat ik wil eten, en noteert bij mijn reservering mijn volledige naam en telefoonnummer. Een paar minuten later ontvang ik het menu via Whatsapp. Zo vermijdt de chef dat hij telkens dezelfde menukaart aan verschillende klanten moet geven. Twee weken lang zal de restauranthouder mijn telefoongegevens bijhouden. Als er een covid19besmetting in zijn restaurant gemeld zou worden, is Benigni wettelijk verplicht om al wie zijn restaurant in de veertien dagen voordien bezocht heeft, te traceren. Ik stem overal mee in, maar voor ik het terras van zijn restaurant mag betreden, meet de eigenaar eerst nog of ik koorts heb en kijkt hij erop toe dat ik mijn handen grondig ontsmet. Buon appetito!
Op het terras is nog één ander tafeltje bezet. ‘Het is mijn verjaardag, ik was zo blij als een kind toen ik zag dat Paolo’s zaak open was’, vertelt Loredana Tacchini, in het gezelschap van haar echtgenoot. ‘Bergamo snakt zo hard naar enige normaliteit.’
Getraumatiseerde stad
‘Deze stad is getraumatiseerd’, zegt Paolo Benigni. ‘Haast elke familie heeft wel iemand verloren. En dan is er ook nog de grote eco nomische impact.’ De delicates senzaak in zijn restaurant bleef tijdens de crisis gewoon open. ‘Toch was het zwaar’, vertelt hij. ‘Ik heb de voorbije maanden 70 procent minder omzet gemaakt. Sinds deze week mag mijn restaurant weer open, maar door de noodzakelijke afstand tussen de tafeltjes uiteraard met veel minder couverts. Ik hoop op het beste, maar in het geval van een tweede lockdown is het voor bij. Ik denk niet dat ik de fut zal kunnen opbrengen om nog eens te sluiten en nog eens te heropenen.’
‘Bergamo heeft afgezien’, zegt Loredana’s echtgenoot, terwijl hij nipt aan zijn rode wijn. ‘Weken lang zag je geen levende ziel op straat, behalve politiewagens en ambulances. Het beeld van leger trucks vol lijken die door de stra ten rijden, is voor altijd op ons netvlies gebrand.’
De uitvaartsector in Bergamo werd de voorbije maanden over spoeld. ‘De telefoon stond rood gloeiend’, vertelt Antonio Ricciar
Zowat de helft van de meer dan 32.000 Italiaanse covid19doden viel in noordelijk Lombardije, waar deze week zo goed als mogelijk het ‘normale’ leven hervat is. ‘Legertrucks vol doodskisten in de straten van Bergamo: dat beeld is voor altijd op ons netvlies gebrand.’
di, tijdens een gesprek in zijn uit vaartcentrum in Bergamo. ‘In de maand maart hebben wij alleen al 1.089mensen begraven. Normaal gezien doe ik 1.300 begrafenissen per jaar. Op het absolute diepte punt van de covid19crisis kreeg ik wel vijftig lichamen per dag binnen. We kampten met plaats gebrek. De ontmoetingsruimte, waar de familieleden normaal gezien gecondoleerd kunnen wor den, werd afgesloten om er de doodskisten naast elkaar te kun nen plaatsen.’
Ricciardi’s werk was bepaald niet zonder risico. ‘De zieken huizen vroegen ons tot diep in de coronacrisis om de lichamen op de covid19afdeling te komen ophalen, terwijl dat toch een taak is voor het ziekenhuispersoneel, niet voor de begrafenisonder nemer.’ Om zijn gezin te bescher men, besloot Antonio Ricciardi daarom om twee maanden lang in zijn kantoor te overnachten.
Xanax om te slapen
Het gezegde luidt: de ene zijn dood, de ander zijn brood. ‘Toch is dat een misvatting’, zegt Antonio Ricciardi. ‘Mijn personeelsbestand was niet voorbereid op zoveel werk in zo’n korte tijd, dus moest ik veel meer externe hulp inschakelen. Normaal gezien betaal ik op een jaar tijd zo’n 40.000euro aan freelance mede werkers. In maart alleen liepen de facturen van externe mede werkers al tot 153.000 euro op. Bovendien waren dit als het ware “armenbegrafenissen”, zonder begroeting en ontvangst van de familie. Ze waren een stuk goed koper dan normaal.’
De begrafenisondernemer werkte 14 uur per dag en ging door een emotioneel belastende tijd. Ricciardi verloor een personeels lid aan covid19, terwijl de tele foon maar bleef rinkelen, met berichten over nieuwe doden. ‘Het was overweldigend, er kwam geen rustpauze’, zegt de begrafenis ondernemer. ‘Ik trek graag de bergen in om mijn hoofd leeg te maken en de batterijen weer op te laden.’ Twee maanden lang was daarvoor geen tijd. Hij nam Xanax om te kunnen slapen.
‘Wat ik nooit meer vergeet, is het geluid van de rinkelende gsm’s van de doden in het ziekenhuis’, zegt de begrafenisondernemer. De covid19zieken stierven helemaal alleen in de kliniek, zonder fami lie. De persoonlijke spullen van de overledenen lagen naast hun lichaam, in een plastic tasje. ‘Die doden lagen daar, terwijl hun gsm maar bleef rinkelen. Allicht kre gen ze telefoontjes van vrienden of van familie die nog niet wisten dat ze dood waren.’
Lombardije verloor iets meer dan 15.700 inwoners aan covid19, zowat de helft van de 32.616 Itali aanse slachtoffers. De noordelijke landstreek is een van de welvarendste regio’s in heel Europa. Maar de economische motor van Italië ging flink aan het sputteren door het coronavirus.
Geschrokken van China
‘In deze streek heeft covid19 een bloedbad aangericht’, zegt ondernemer Luciano Bonetti, de ceo van Foppapedretti, een fabriek van onder meer houten meubels en buggy’s. ‘Vooral onder senioren, die hun kinderen vaak nog financieel een handje helpen én tegelijk op de kleinkinderen passen. De bejaarden vormen een belangrijk sociaal vangnet, dat nu voor een flink stuk is weggevallen.’
Veruit de meeste bedrijven in Lombardije zijn kmo’s, vaak nog in handen van de familie die ze opgericht heeft. Foppapedretti is zo’n typisch Lombardisch familiebedrijf. Op de productieafdeling zijn de arbeiders opnieuw volop aan de slag. In de kraaknette fabriek hangt de aangename geur van bewerkt hout. Alleen de alomtegenwoordige mondmaskertjes waren er vroeger niet.
‘Alles verloopt goed, omdat de houtbewerkingsmachines sowieso ver uit elkaar staan en de afstandsregels dus gemakkelijk gerespecteerd kunnen worden’, vertelt Bonetti op de hoofdzetel in Grumello del Monte, een wijngemeente in de provincie Bergamo. ‘Niet één van onze 200 werknemers is op de werkvloer ziek geworden. We hebben dan ook geen enkel risico genomen.’
Bonetti heeft veel contacten met China, van waaruit hij de metalen onderdelen voor zijn producten importeert. ‘Daardoor had ik de ernst van de situatie al vlug door. Een week voor de regering ons daartoe verplichtte, hebben wij onze fabriek al gesloten.’
Foppapedretti bleef anderhalve maand dicht, het personeel werd technisch werkloos. ‘Omdat de werkloosheidsvergoedingen zo traag uitbetaald worden, hebben wij dat geld aan ons personeel voorgeschoten. Intussen zijn we al half mei, en heeft de staat nog maar één week werkloosheidsvergoeding gestort. We krijgen wel wat uitstel van de fiscus, maar dat compenseert hoegenaamd niet de 200 maandlonen die wij voorgeschoten hebben.’
De ondernemer vreest dat de crisis zich flink zal laten voelen, nu heel wat meer mensen de webwinkels ontdekt hebben. ‘Veel consumenten zullen ook na covid19 online blijven kopen,’ zegt Bonetti, ‘uit gemak én uit schrik om weer naar een winkel te gaan. Onze eigen winkels en verkooppunten zullen daaronder lijden. Tegelijk staat onlineverkoop ook innovatie in de weg. Je koopt online alleen een product dat je al kent, niet iets helemaal nieuws.’
Volgens Luciano Bonetti is de Italiaanse regering niet opgewassen tegen de zware taak om de economie weer recht te trekken. ‘De regering had beter iemand als Mario Draghi (de voormalige voorzitter van de Europese Centrale Bank, red.) aangesteld om deze crisis te bestieren. Draghi zou wel weten wat gedaan, hij loodste Europa door de bankencrisis. De economie had allang een forse financiële injectie moeten krijgen. Tegelijk dringen investe
‘Toen ik hoorde van de eerste besmetting, ben ik direct aan de slag gegaan. Pas 2,5 dagen later heb ik mijn bed teruggezien’
FRANCESCO PASSERINI
Burgemeester Codogno
‘Hier is een bloedbad aangericht, vooral onder senioren. Met hen viel een flink stuk van het sociale vangnet weg’
LUCIANO BONETTI
Ceo Foppapedretti
ringen in de infrastructuur zich op. Op die manier zet je arbeiders aan het werk, die hun lonen dan weer uitgeven en zo mee de economie laten draaien. Maar deze regeringsploeg deelt liever vervangingsinkomens uit. In plaats van te investeren in groei duwt deze regering de Italianen liever in de bijstand.’
Vanuit Bergamo is het een uurtje rijden naar Codogno, de gemeente waar op 21 februari de eerste besmetting met het nieuwe coronavirus van Lombardije vastgesteld werd. Plots stond het leven van de 35jarige burgemeester Francesco Passerini op zijn kop. Passerini, die ook de provincie Lodi bestuurt, trok onmiddellijk aan de alarmbel. Twee dagen later werd de rode zone afgekondigd, van toen af aan waren tien gemeenten in Lodi, met in totaal 50.000 inwoners, volledig van de buitenwereld afgesneden.
Onder de toegangspoort van het gemeentehuis is een met plastic zeil afgeschermde ontsmettingsruimte geplaatst, die op een carwash voor mensen lijkt. Een gemeentelijke beambte meet met een thermometer of ik koorts heb, en vraagt dan of ik het plastic zeil opzij wil duwen, de ‘carwash’ wil binnengaan en even wil rondstappen in de ontsmettende lucht.
Tijdens de eerste week van de quarantaine heeft burgemeester Passerini voor De Standaard een dagboek bijgehouden. De ontvangst is hartelijk. De jonge bur
Ground zero: Codogno
‘Wat ik nooit meer vergeet, is het geluid van de rinkelende gsm’s naast de doden in het ziekenhuis. Telefoon van vrienden of familie die nog niet wisten dat ze dood waren’ ANTONIO RICCIARDI Begrafenisondernemer
gervader trekt lang aan zijn siga ret, slaakt een zucht en blikt terug. ‘Toen ik bericht kreeg van het eerste covid19geval, ben ik onmiddellijk aan de slag gegaan. Pas tweeëneenhalve dag later heb ik mijn bed teruggezien.’
‘De rode zone was bijzonder strikt’, vertelt Passerini. ‘Niemand kwam er nog in of uit. Wekenlang bezocht de burgerbescherming onze senioren om boodschappen, kleren en medicijnen te brengen. Ze had al geholpen bij overstro mingen en aardbevingen, maar een drama van dit niveau, waar voor geen enkel scenario klaarligt, had niemand eerder meegemaakt. Een bom zou minder schade berokkend hebben. Ik weet zeker dat onze quarantaine veel erger heeft voorkomen. Stel je voor dat dit in ZuidItalië was gebeurd, waar nog veel minder plek is op de afdelingen intensieve verzorging.’
Twijfelen voor de etalage
Ook Codogno is deze week weer opengegaan. In de straatjes van het historische centrum hangt opwinding in de lucht. De burgemeester geeft nog mee dat de gemeente een bescheiden her stelfonds heeft gecreëerd, met daarin 50.000 euro, wat elk bedrijf met zetel in Codogno een extraatje oplevert.
Voor de apotheek in de centrale Via Vittorio Emanuele staat nog altijd een lange rij wachtenden. De dameskledingzaak, vlak ernaast, heeft ook het rolluik opnieuw naar boven getrokken.
De etalage trekt de nieuwsgierige blikken van enkele dames. Voor zichtig overwegen ze of ze naar binnen zullen gaan.
Maar het kapsalon van Anna Josè Buttafava, hartje Codogno, is al zeer druk in de weer. ‘We moch ten maandag al open, maar we zijn pas dinsdag herbegonnen’, roept de kapster, die met haar stem het geluid van de vele haar drogers en de rockmuziek pro beert te overstijgen. ‘Het herope ningsdecreet van de overheid, met daarin ook alle specifieke voor waarden, is pas zondagavond om 23.56 uur gepubliceerd. Dat gaf ons toch een tikje te weinig voor bereidingstijd’, zegt Buttafava, terwijl ze hoofdschuddend over de politieke bestuurders klaagt.
Buttafava heeft nochtans bepaald niet stilgezeten. Het kap salon laat op het vlak van veilig heid niets aan het toeval over. Ook aan deze ingang wordt mijn koorts gemeten en krijg ik ontsmettende handgel aangereikt. De toonbank is netjes afgescheiden met plexiglas. Kapsters en klanten dragen een mondmasker, maar bovenal beschikt het salon over een indrukwekkend ontsmet tingstoestel voor kammen en bor stels. De kapsters stoppen alle borstels en kammen erin alsof ze al jaren niets anders doen. ‘Knap hé?’, zegt Buttafava lachend. ‘Dat ding heeft me dan ook 2.300 euro gekost. Ik heb ook nog een lucht zuiveringstoestel besteld, waar voor ik 3.000 euro moet ophoes ten. Alle veiligheidsingrepen in dit salon hebben me al zo’n 10.000 euro gekost. Subsidies krijgen wij niet. De kappers leggen te weinig economisch gewicht in de schaal.’
Ook haar kapsters hebben lang gewacht op de eerste euro werkloosheidsvergoeding. ‘Tweeëneenhalve maand’, zegt een medewerkster, die de grijze coronauitgroei van een cliënte weg kleurt. ‘En eerlijk is eerlijk, we zijn pas betaald nadat Anna Josè erover heeft gemopperd op de nationale televisie.’ Buttafava is de kapster van Beroemd Italië. Jarenlang verzorgde ze de kapsels van de deelneemsters aan Miss Italia. Zo kreeg ze de kans om op tv aan te kaarten dat de Italiaanse kappers al wekenlang op hun werkloosheidsuitkering zaten te wachten. ‘Weet je wat er mis is met dit land? Er zit te veel volk aan tafel als er iets beslist moet worden.’
Eindelijk een prosecco
De caffé macchiato aan de toog van Caffé Grande, in de Via Roma, smaakt verrukkelijk. Maar door mijn aanwezigheid blijft Ernesto, een hoogbejaarde vaste klant, wat weifelend in de deuropening staan. ‘Ernesto, da quanto tempo, zo lang geleden! Kom binnen, het is veilig hoor’, zegt de uitbaatster, die achter plexiglas staat én een mondmasker draagt. Ze vraagt of hij zoals gewoonlijk een prosecco drinkt. Haar ogen lachen hartelijk. Ernesto lacht terug en knikt instemmend. Het is pas 11.15 uur ’s ochtends, maar wat geeft het. Ernesto heeft lang genoeg op dit glas bubbels gewacht.