Vertrouwen in politiek zit op bodemkoers
Boosheid, cynisme en afkeer domineren het politieke denken van de Vlaamse kiezers. Vooral bij de Vlaams Belangaanhang piekt het politiek cynisme.
Zijn politici competent? Slechts een derde van de kiezers geeft ze nog krediet. Proberen ze hun beloftes te houden? Een op de vijf gelooft dat. Maar dubbel zoveel mensen denken dat politici corrupt zijn, een meerderheid vindt dat ze niet begrijpen wat er in de samenleving speelt en dat die politici al te lang meedraaien.
Politici die hadden gehoopt dat de coronacrisis ertoe zou leiden dat meer kiezers hun vertrouwen zouden stellen in hun leiders, zijn eraan voor de moeite. Het politieke cynisme van de burger blijft even groot als een jaar geleden, blijkt uit De Stemming, een onderzoeksproject van de Universiteit Antwerpen en de VUB dat in opdracht van De Standaard en VRTNWS één jaar na de verkiezingen van 2019 de polsslag van Vlaanderen voelt.
Vooral bij de Vlaams Belangaanhangers is het politieke wantrouwen extreem hoog. Bij die partij denken twee op de drie dat politici corrupt zijn, bijna drie op vier aanhangers zijn van mening dat ze niet begrijpen wat er leeft in de samenleving. De kiezers die nog het meest tevreden zijn over politiek, zijn te vinden bij CD&V en Open VLD.
Het percentage Vlamingen dat ontevreden is over de werking van de Belgische democratie zit daarmee op een bodemkoers. 43 procent van de Vlamingen is ontevreden, tegenover 25 procent tevredenen en 31 procent die het niet weet. Vlak na de verkiezingen, toen België ook al een half jaar zonder volwaardige regering zat, lag het percentage ontevredenheid op een even hoog niveau.
‘Lager kan het vertrouwen niet meer zakken, zo lijkt het wel’, zegt politicoloog Stefaan Walgrave (UAntwerpen), ‘tenzij we tijdens de aanslepende politieke crisis nog lager hebben gezeten en het vertrouwen door de coronacrisis opnieuw wat is opgekrikt’.
Daar zijn geen bewijzen voor, alleen aanwijzingen. Zo geniet de regeringWilmès evenveel vertrouwen als de Vlaamse regeringJambon, ook al heeft ze in de Kamer geen meerderheid achter zich. Het vervangen van de minderheidsregering door een normale regering is geen dringende prioriteit voor veel Vlamingen.
Het vertrouwen is bij de aanhang van linkse partijen groter dan bij die van rechtse partijen. Maar zelfs bij Vlaams Belang en NVA is er een meerderheid die vindt dat het belangrijker is dat de huidige regering nu haar werk doet, in plaats van te zoeken naar een coalitie die wel een meerderheid heeft in het parlement. Ook al vinden ze dat die regering geen democratische legitimiteit heeft.
De vaststelling maakt de nood aan een nieuwe regering niet minder urgent, denkt Walgrave. ‘We zitten op een tikkende tijdbom. Als er nu geen regering wordt gevormd, dreigt de schade aan het politieke vertrouwen bijzonder groot te worden.’
Het vervangen van de minderheidsregering door een normale regering is geen dringende prioriteit voor veel Vlamingen
Zelfs voor die sociale evoluties die de goede kant uitgingen, is het aanvoelen van de Vlaming dat het erger is geworden.
Hoe is het aantal woninginbraken in Vlaanderen geëvolueerd? Voor 43 procent van de Vlamingen is het duidelijk: het aantal woninginbraken is licht of zelfs sterk gestegen. Voor 38 procent van hen is het gelijk gebleven, slechts 19 procent ziet een daling.
Het contrast met de echte cijfers is groot. Volgens gegevens van de federale politie is het aantal woninginbraken in het Vlaams Gewest tussen 2014 en 2018 gedaald met 22 procent en het aantal inbraken in bedrijven of handelszaken met zelfs 36 procent.
Er gaapt een grote kloof tussen de werkelijkheid en de perceptie ervan, blijkt uit De Stemming, de peiling die de polsslag van Vlaanderen voelt, een jaar na de verkiezingen van 26 mei. Zelfs al kunnen politici resultaten voorleggen, dan nog krijgen ze die niet verkocht aan de burger. Het illustreert de diepe gevoelens van ontevredenheid en cynisme bij de Vlaming over de politiek (zie blz. 1 en grafieken hiernaast). Het gevoelen dat het met Vlaanderen de slechte kant opgaat, overheerst zwaar, of het nu gaat om woninginbraken, werkloosheid, armoede, migratie, staatsschuld, files of wachttijden in de zorg. De realiteit is vaak anders, veel genuanceerder of pas veranderd door de uitbraak van het coronavirus.
Vooral de Vlaams Belangkiezers zijn ook hier nog zwartgalliger dan die van andere partijen. De kiezers van de PVDA, nochtans ook een radicale protestpartij, zijn niet negatiever. Het doemdenken toont aan hoe belabberd de perceptie van de politieke trackrecord is, ook al hebben mensen wel vaker de neiging om het glas halfleeg te zien. In de perceptie van vele burgers slaagt de overheid er niet in om de problemen aan te pakken.
Kiezers tegenover elkaar
Tegen die achtergrond diept een trend van politieke polarisatie zich uit. Behalve het eeuwigdurende gevecht van partijen die weigeren met elkaar compromissen te sluiten, staan nu ook de kiezerskorpsen tegenover elkaar. Kiezers van de ene partij keuren die van een andere partij niet alleen af wegens hun ideeën, maar ook als mens.
De wederzijdse afkeer geldt vooral tussen Vlaams Belangkiezers en kiezers van de andere partijen, met de NVA in een soort tussenpositie. De houding tegenover Waalse kiezers varieert per partij, met de NVA en Vlaams Belang als de partijen die het meest negatief staan. Toch krijgen kiezers van elke Waalse partij bij elke Vlaamse partij gemiddeld lager scores dan de kiezers van elke Vlaamse partij.
Om het wantrouwen en pessimisme te counteren, is er nood aan een nieuw leiderschap. De eerstkomende maanden en de ultieme poging om de regeringWilmès te vervangen door een volwaardige ploeg worden cruciaal. Het spreekt boekdelen dat op de vraag door welke politicus zij zich het best vertegenwoordigd voelen, liefst 45 procent van de burgers antwoordt: ‘Door geen enkele politicus’.