‘Deze retraite is misschien wel mijn beste tijd ooit’
Voor pianist en wedstrijdbeest Rafael Kyrychenko wierp het uitstel van de Koningin Elisabethwedstrijd een bommetje op een zorgvuldig uitgestippeld meerjarenplan. Met welke strategie zingt hij het uit tot 2021?
Zaal op slot, publiek in zijn kot: het coronavirus zette ook de Koningin Elisabethwedstrijd voor het blok. Na een initieel uitstel tot de zomer werd begin april beslist het pianoconcours van 2020 en alle daaropvolgende edities met een jaar op te schuiven. 74 kandidaten schuiven mee. Onder hen helaas geen Belg, maar wel de jonge Portugees Rafael Kyrychenko, die vijf jaar geleden in Brussel belandde voor zijn studie aan het conservatorium.
Wanneer kreeg je definitief te horen dat de Elisabethwedstrijd werd uitgesteld?
‘Uitsluitsel kregen we pas begin april. Maar ik ben het eens met de beslissing: uitstel was de enige optie, want een wedstrijd zonder publiek zou ronduit bizar zijn.’
Hoe had je je voorbereid?
‘In dit soort van competities moet je een Olympiër zijn. Neem Lucas Debargue (toppianist en Tchaikovsky Competitionlaureaat, red.): die stapt niet zomaar het wedstrijdpodium op, maar begint jaren voordien te plannen. Ikzelf besloot vijf jaar geleden om deel te nemen en vanaf dat moment stond alles in het teken van “de Queen”. Elk jaar stelde ik mezelf een nieuw doel: accurate techniek, akoestische alertheid, energiemanagement, enzovoort.’
‘De laatste maanden heb ik gestudeerd als een gek, vaak tot tien uur per dag. Ik begon gewoonlijk ’s middags en werkte door tot ’s nachts. De stress maakte slapen en ontspannen bijna onmogelijk. Dat was lastig, want normaliter bouw ik geregeld pianoloze momenten in, bijvoorbeeld met wat vrienden en een glas Kwak. Op dat vlak ben ik al behoorlijk Belgisch geworden (lacht). Voor een goede vertolking is het cruciaal om je brein die leegte te gunnen. Vergelijk het met het bakken van een steak: je kan die nog zo vakkundig grillen, maar vóór het opdienen moet het vlees kunnen rusten om zijn volle smakenpalet vrij te geven.’
Wat betekent deze onverwachte wending voor je strategie?
‘Van zodra de annulering bekend werd, heb ik een stap achteruit gezet om mijn hele traject te kunnen analyseren. Ik heb een dag uitgetrokken om alle opnamen van mezelf te beluisteren en na te gaan wat beter kan. Dat zal me helpen om dichter bij de pianoklank te komen zoals ik die voor ogen heb. Ik wil deze tijd ook gebruiken om nog meer van mezelf in de muziek leggen en elke compositie te leren openvouwen als een boek.’
‘Mijn docent, Daniel Blumenthal (zelf laureaat van de Elisabethwedstrijd 1983, red.), vond een plek voor me waar ik me honderd procent op de wedstrijd kan focussen. Om eerlijk te zijn: deze retraite is misschien wel mijn beste tijd ooit. Ik weet dat het vreemd klinkt, maar dit Spartaanse regime ligt me wel. Stel je voor: ik heb zonet een hele week op één compositie gewerkt, een pagina per dag. Bedenk hoever dat me in een jaar kan brengen!’
Dit had de start van de finaleweek moeten zijn. Speelt dat door je hoofd?
‘Ik denk nooit zo ver vooruit. Slecht karma, weet je wel. Bovendien is een topconcours als de Koningin Elisabethwedstrijd volkomen onvoorspelbaar. Iedereen die daar aantreedt heeft wel iets wat hem of haar bijzonder maakt. Ik zeg altijd: temper je verwachtingen, dan kan je jezelf alleen maar positief verrassen.’
Wie maakt het meeste kans op de overwinning? De technicus of de verteller?
‘Een sterke persoonlijkheid en originaliteit geven de doorslag, denk ik. Techniek is belangrijk, maar wie is er nu geïnteresseerd in een pianist die enkel probeert zo snel mogelijk te spelen? Zelf luister ik liever naar een tragere Chopinmazurka zolang de uitvoering maar aanzet tot denken: wat heb ik nu gehoord? Wat wilde deze muzikant me vertellen?’
‘Tegendraads zijn en choqueren: ook dat hebben veel winnaars met elkaar gemeen. Een beetje gek zijn – of op z’n minst interessant – is een must. Leuk zijn is niet cool. Een beetje zoals de mismeesterde buste van Cristiano Ronaldo op de luchthaven van Funchal (in Madeira, Kyrychenko’s thuishaven, red.)! Wist je trouwens dat die vervangen is door een “normaal” exemplaar? Doodzonde, want net dat gekke maakte het bijzonder.’
Wat is jouw mindset op belangrijke wedstrijdmomenten?
‘Maak muziek. En geniet, want nu kan je doen wat je het liefste doet. Daarbuiten is er even niets. In het moment zijn helpt de stress tot een minimum te beperken. Denken aan wat zou kunnen misgaan, is nefast. En jezelf kwellen om wat verkeerd liep, is helemaal fataal. Mensen geven niet om dat ene slippertje, zolang je spel hen maar raakt.’
‘Jan Jiracek von Arnim, een pianist die ik erg bewonder, zei ooit: “Jury’s zitten niet te wachten tot je een fout maakt. Ze willen de ogen sluiten en meegevoerd worden naar een andere realiteit”. Voor mij is Grigory Sokolov in dat opzicht fenomenaal. Hij slaagt erin de hele zaal een concert lang de adem te laten inhouden. Voor zijn publiek bestaat enkel nog wat maestro Sokolov doet op het podium. De eenvoudigste dingen memorabel maken: dat is misschien wel de kracht van de allergrootsten.’
Jij lijkt me een echt wedstrijdbeest.
‘Dat zou je zo kunnen stellen, ja
Heb je een geheim wapen?
(lacht).’
Waarom dan? Wat haal je uit zo’n wedstrijd?
‘Vroeger stonden bij zulke concours wel eens politieke belangen op het spel, denk aan de eerste Tchaikovsky Competition waarin de Koude Oorlog op de bühne werd beslecht. Maar vandaag zijn wedstrijden vooral een etalage. Onderschat het belang daarvan niet in een verschroeiend competitieve muziekmarkt. Daarnaast is een topwedstrijd als deze een forum voor ontmoetingen met musici die je leven rijker maken. Je daagt elkaar voortdurend uit om je beste spel te spelen en met elk treffen gaat de lat weer wat hoger.’
‘Een goeie docent betekent alles. Ik studeer momenteel bij Blumenthal, maar degene die me naar de eerste overwinningen heeft geleid, is mijn moeder. Ooit belde ik haar net voor een finale. Ik was op van de stress, zelfvertrouwen op nul. “Stop daar nu mee en doe het gewoon”, zei ze. Weg paniek. Zij heeft een “gouden greep”: een strenge blik met daarachter een lach. Dat ze met die lach niet te kwistig wil zijn, daar kan ik helemaal inkomen: geef een kat te veel bomen en ze verliest de interesse in het klimmen.’
‘Veel winnaars hebben met elkaar gemeen dat ze wat gek zijn. Een beetje zoals de mismeesterde buste van Cristiano Ronaldo op de luchthaven van Funchal’
Waarom Whatsapp en geen ander medium?
‘Mensen aan hun computer kluisteren, zoals bij Zoomtheater, was niet wat we wilden doen. Met Whatsapp, bereik je het publiek overal. En het is iets nieuws: theater via Whatsapp zijn we nog nergens tegengekomen.’
2. Hadden jullie verwacht dat meer dan 6.000 mensen zich zouden inschrijven?
‘Nee, we hoopten op een tiende daarvan. Wat hielp is dat we eerst een testweek deden en daar influencers op uitnodigden. Dat heeft ons enkele duizenden deelnemers opgeleverd.’
3. Waarom zijn er ook 34 cultuurcentra mee ingestapt?
‘Voor theaters is dit ideaal om op een positieve manier contact te hou
Emmi, Whatsapp en Leo.
den met hun publiek, zonder dat ze in elke nieuwsbrief moeten melden dat alles is afgelast. Zij verkopen ook tickets aan hun publiek, dat zo digitaal theater kan beleven en op verschillende momenten instapt.’
4. Op Facebook zijn er groepen die ‘Watchapp #1’ becommentariëren. Gaan jullie ‘De Mol’ achterna?
De interactie en het groepsgevoel die ontstaan in die virtuele foyers op Facebook maken dit écht tot een voorstelling. Het succes zit volgens mij in de combinatie tussen privé voyeuristisch meekijken bij Emmi en
Leo, en dat vervolgens samen becommentariëren.’
5. Hoe gaat dit alles technisch in zijn werk?
‘Het is een wisselwerking tussen mens en machine. We hebben hiervoor speciale software geschreven, maar in de teksten reageren we ook op de gebeurtenissen van de dag zelf: welk weer is het, hoe zien de lockdownmaatregelen er uit, zijn er plaatsen waar Emmi en Leo elkaar kunnen ontmoeten, etc.’
6. Naast veel lovende lees ik ook teleurgestelde reacties op Facebook. Hoe komt dat?
‘Zoiets weet je natuurlijk, als je een openbaar forum aanbiedt. Het is niet anders dan in de foyer na een voorstelling. (lacht) Sommige mensen wilden nog vaker berichten ontvangen, anderen vroegen: waarom sturen Leo en Emmi geen smileys of foto’s naar elkaar?’
7.
‘Het zou niet kloppen met hun personages, en als je foto’s deelt neem je ook een deel weg van het mysterie. In hun gesprek dus geen typische Whatsapptaal. We wilden hen laten dialogeren zonder de verbeelding af te vlakken met emoticons.’
8. Ja, waarom eigenlijk niet? Je kan eindeloos veel tickets verkopen voor ‘Watchapp #1’. Financieel goed gezien?
‘Ja, maar het schrijven van de software die alle Whatsappgroepen runt – er kunnen slechts 235 mensen in één gesprek – kost stukken van mensen. Alle inkomsten hebben we meteen weer geïnvesteerd, bijvoorbeeld in een ticketsysteem dat ook telefoonnummers koppelt.’
9. Willen jullie hiermee ook naar het buitenland?
‘Er is interesse vanuit Frankrijk, Montréal, Duitsland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. We proberen nu de rechten te verkrijgen voor die landen – de voorstelling Watchapp #1 is gebaseerd op het boek Emmi & Leo van Daniel Glattauer & Ulrike Zemme.’
10. Is dit de toekomst van het theater?
‘We zullen met Skagen zaalvoorstellingen blijven maken, maar beseffen ook wel dat deze alternatieve vorm van theater nog een tijdje de beste manier zal zijn om grote groepen toeschouwers te bereiken. Dit najaar komt er alvast Watchapp #2.’ ‘Watchapp #1’