‘Het is mogelijk om het cynisme te keren’
Exact één jaar na de verkiezingen laat de politieke crisis al stevige sporen na. Maar welke lessen kunnen de partijen daaruit trekken?
Mochten de Vlaamse politici nog een wakeupcall nodig hebben, dan hebben ze die na De Stemming, het onderzoekspro ject van de Universiteit Antwerpen en de VUB in opdracht van De Standaard en VRTNWS, wel gekre gen. Ook de coronacrisis wiste de grote ergernis over de huidige poli tiek niet uit.
Zijn politici zich voldoende bewust van die grote onvrede?
‘Een wakeupcall hadden ze vol gens mij niet nodig. Ze weten maar al te goed dat dit problematisch is. De ironie is dat politici vaak de kri tiek krijgen dat ze vanuit hun ivo ren toren beslissen, terwijl ze net – met een boutade – geobsedeerd be zig zijn met die publieke opinie. Ze kijken voortdurend over hun schouder.’
Wat was voor u de opvallendste vaststelling uit het onderzoek?
‘Ik had nooit gedacht dat 72 procent van de mensen het eens zou zijn met de draconische coro namaatregelen van de regering, tot zelfs het verbod om vrienden uit te nodigen in eigen huis. Dat is echt straf. De urgentie, het beeld van een externe vijand, het stijgende aantal doden en de berichtgeving hebben een enorme impact gehad.’
En in vergelijking met de verkiezingen, exact één jaar geleden?
‘Het
is verbazingwekkend dat we amper een jaar na de verkiezingen al zulke grote verschuivingen in het stemgedrag noteerden. Bij na twintig procent van de mensen veranderde al van partij. Dat ge tuigt van instabiliteit en een groot ongenoegen. Dat is ook te merken aan de enige grote stroom die er echt wel bovenuit steekt: die van de NVA naar Vlaams Belang.’
‘En ten tweede: de betekenis van links en rechts is gewijzigd. De tra ditionele breuklijn is sociaalecono misch: de graad van herverdeling of het ingrijpen van de staat. Maar vandaag denken mensen bij links of rechts in de eerste plaats aan migratie. Dat is mij nog nooit zo sterk opgevallen als nu. Die culturele breuklijn wordt belangrijker dan de her verdelingsbreuklijn. Dat is van be lang, ook voor journalisten.’
Krakkemikkige regering De focus ligt daarbij op Vlaams Belang, dat alleen maar blijft groeien.
‘De discussie over gezondheids zorg is volgens het onderzoek niet gepolitiseerd. De coronacrisis heeft de opmars van Vlaams Be lang dus niet beïnvloed. Hun suc ces is wél sterk te danken aan het feit dat we nu al voor langere tijd met een krakkemikkige regering zitten. Vlaams Belang is een symptoom van het onderliggende ongenoegen. Samen met het thema migratie krijgen de andere partijen die geest maar niet in de fles.’
Het valt ook op hoe groot het po tentieel van Vlaams Belang nog is. De partij wordt dankzij de politieke crisis slapend rijk?
‘Op zijn electorale hoogtepunt in 2004 kon Vlaams Blok zijn toen malige potentieel volledig realise ren (24 procent, red.). Dat was toen ook zijn sociologisch maximum. Maar nu ligt het potentieel van Vlaams Belang volgens het onderzoek op 40 procent. Dat is een belangrijke vaststelling en het betekent dat ze nog altijd verder kunnen groeien, en dan vooral ten koste van de NVA. Aangezien de twee partijen communicerende vaten zijn, geldt uiteraard ook het omgekeerde.’
Welke partijen hebben volgens u het meeste werk aan de winkel?
‘Op dit moment vooral CD&V. De partij heeft geen duidelijk beleidsprofiel, geen thema’s waar ze hun stempel op drukken. Vroeger was dat geen probleem, omdat ze de betrouwbaarheid belichaamden met een premier. Maar een partij van 15 procent heeft nood aan herkenbaarheid. Ook de NVA heeft een probleem, maar daar speelt de strijd om het marktleiderschap. Bij CD&V gaat het over de toekomst en de herkenbaarheid van de partij zelf.’
‘De NVA worstelt dan weer met de dubbelzinnigheid om een beleidspartij te willen zijn die tegelijk toch haar recalcitrante, principiële profiel wil behouden. Ofwel schuift ze straks nog meer richting de oude CD&V, ofwel blijft ze een antisysteempartij. Ook binnen de partij zijn daar meningsverschillen over. Net zoals er meningsverschillen waren om met het Vlaams Belang te praten.’
Kat in het nauw
Is er aan de linkerzijde wat meer reden tot optimisme?
‘Nee, ik zou mij ook daar zorgen maken. Vooral omdat de gezondheidszorg en het belang van staatsinterventie, twee thema’s die sterk spelen tijdens de coronacrisis, er niet onmiddellijk toe leiden dat de linkse partijen wind in de zeilen krijgen.’
‘De populariteit van SP.Avoorzitter Conner Rousseau is wél heel opvallend. Hij zit top of mind bij veel mensen. Dat hij die naam
‘De betekenis van links en rechts is gewijzigd. Vandaag denken mensen bij links of rechts in de eerste plaats aan migratie’
bekendheid al heeft na amper enkele maanden als voorzitter is redelijk straf. Het zou kunnen dat we de geboorte meemaken van een nieuwe politieke ster aan de linkerzijde. En al zeker als hij zich zou kunnen ontpoppen tot kingmaker en brugfiguur tussen de NVA en de PS. Maar dat is op dit moment uiteraard pure speculatie. De mensen zijn het nu vooral beu dat de partijen geen regering kunnen vormen.’
Vervroegde verkiezingen zijn voor veel partijen dus een slecht idee?
‘Puur uit eigenbelang zou het voor een aantal partijen, zoals CD&V, zelfs bijna suïcidaal zijn. Dat is een enorm risico en het zou mij ook verwonderen mochten die vervroegde verkiezingen er komen. Maar goed, een kat in het nauw maakt soms rare sprongen.’
Kan het alternatief, een regering met een bonte samenstelling, nog wel scoren?
‘Dat denk ik wel. Als de partijvoorzitters hun regeerakkoord met vuur verdedigen en zelf niet twijfelen, dan ben ik ervan overtuigd dat kiezers dat ook zullen slikken en dat de partijen daar zelf niet slecht bij zullen varen. Uit het onderzoek blijkt dat kiezers veel minder ideologisch zijn dan de partijen zelf. Hun blik wordt beïnvloed door de manier waarop de partijen communiceren. Bovendien kunnen ze nog vier jaar regeren tot 2024, dat was vroeger een volledig ambtstermijn. Het moet mogelijk zijn om in die tijd de perceptie te keren en het wantrouwen en cynisme onder controle te houden.’
‘Voor een aantal partijen, zoals CD&V, zouden vervroegde verkiezingen bijna suïcidaal zijn’