Nieuwe spelregels voor de race naar een vaccin

Iedereen moet toegang krijgen tot veilige en betaalbare coronavaccins. KATRINA PEREHUDOFF en SIGRID STERCKX breken een lans voor een ‘patent pool’.

Zelden zijn de Financial Times en Nature het met elkaar eens. Nu zeggen beide publicaties dat business as usual geen plaats heeft in de zoektocht naar een covid19vaccin. Solidariteit en verantwoordingsplicht moeten heersen bij de aanpak van deze crisis.

Een sprekend voorbeeld van het tegendeel: op 13 mei 2020 sloot de farmaproducent Gilead een overeenkomst om goedkope versies van remdesivir toegankelijk te maken in 127 lageinkomenslanden – dat experimentele covid19geneesmiddel is in veel landen gepatenteerd. Die stap kan positief lijken, maar de overeenkomst sluit 70 landen uit, waaronder het grootste deel van Europa en ZuidAmerika (het nieuwe epicentrum van de pandemie). Welke prijs mogen patiënten in België en zwaar getroffen landen zoals Italië, Ecuador en Brazilië verwachten? De overheden zijn binnen het internationale wettelijke kader verplicht om stappen te nemen om de toegang tot essentiële medicijnen te garanderen.

De prijs van monopolies

In de beginjaren van de aidspandemie waren gepatenteerde antiretrovirale middelen onbetaalbaar, waardoor miljoenen patiënten overleden. Het patentensysteem beloont ontwikkelaars van een nieuw product of proces met een marktmonopolie. Dat betekent dat nieuwe producten tijdens de duur van dat monopolie (normaal 20 jaar) beschermd worden tegen concurrentie, en firma’s elke prijs kunnen vragen die ze willen. Niet alleen patenten, maar ook andere intellectuele eigendomsrechten, zoals exclusiviteitsrechten op informatie uit klinische studies, kunnen de toegang tot geneesmiddelen blokkeren, doordat ze de ontwikkeling van generische equivalenten vertragen of belemmeren.

Hoe garanderen we de toegang tot veilige en betaalbare covid19vaccins en therapieën, en het recht op gezondheid voor iedereen? Wij hebben al veel beloftes gehoord in de race naar coronavaccins en therapieën. Eerder deze maand maakten Europese regeringen, Canada en andere landen 7,4 miljard euro vrij voor de ontwikkeling van vaccins en gezondheidsproducten tegen covid19. Enkele wereldleiders beloofden dat die producten niemands eigendom zullen zijn en voor iedereen beschikbaar moeten zijn. Hoe ze dat concreet willen realiseren, maakten ze niet duidelijk.

Ondertussen werd al een deel van de openbare onderzoeksfinanciering toegekend aan particuliere bedrijven en universiteiten, vaak zonder duidelijkheid over de toegang tot de eindproducten. Johnson & Johnson, dat al miljoenen ontvangen heeft van de Amerikaanse overheid, beloofde een prijskaartje van 10 euro per dosis. Dat kan betaalbaar lijken voor Belgen, maar is het niet voor heel wat lage en middelhogeinkomenslanden.

Voorwaarden die we nu stellen over de financiering van de ontwikkeling van vaccins en geneesmiddelen en over de rechten op de eindproducten, zullen bepalen wie er in de toekomst toegang heeft tot die producten. Omdat nu nagedacht wordt over hoe die 7,4 miljard euro gespendeerd moet worden, is het dringend tijd voor leiderschap. Laten we de regels vastleggen vóór het spel gespeeld wordt.

Goedkope generische versies

Op 29 mei lanceert de Wereldgezondheidsorganisatie op initiatief van Costa Rica de covid19 Technology Pool. De kans is reëel dat meerdere technologieën voor één covid19product nodig zullen zijn. Daarom is een ‘patent pool’ nodig, waarin alle nodige technologieën samengebracht en gebruikt kunnen worden tegen een eerlijke prijs en na betaling van ‘royalty’s’ aan de ontwikkelaars. Zulke systemen werden al succesvol toegepast binnen de luchtvaart, softwareen farmaceutische industrie.

De Medicines Patent Pool (MPP), een samenwerking met 10 farmabedrijven en 22 producenten van generische geneesmiddelen en productontwikkelaars, kan dienen als blauwdruk. Ze bewijst dat zo’n pool een realistische en efficiënte optie is. De MPP leidde al tot meer dan 9,59 miljard dosissen van medicijnen tegen hiv/aids, hepatitis C en tuberculose voor patiënten in lage en middeninkomenslanden. Door goedkope generische versies mogelijk te maken, leverde de pool al een besparing van 1,23 miljard dollar op.

Waken over toegankelijke en betaalbare covid19vaccins en therapieën voor iedereen vereist moed. Zoals Commissievoorzitster Ursula von der Leyen vorige week tijdens de World Health Assembly zei: ‘De grootste daad van moed is om als een team te spelen.’

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block en minister van Financiën en Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo (beiden Open VLD) moeten niet alleen de covid19 Technology Pool steunen. Ze moeten de bedrijven en universiteiten die publieke financiering ontvangen ook verplichten om alle nieuwe technologieën in de pool te deponeren. België kan het zich niet permitteren om aan de zijlijn te blijven staan. Wie bijdraagt aan de patent pool, zal er later ook gebruik van kunnen maken.

België kan het zich niet permitteren om aan de zijlijn te blijven staan