België heeft nood aan een collectief afscheidsritueel
Er is nood aan een collectief rouwmoment om erkenning te geven aan de bijzondere wijze waarop velen in coronatijd afscheid hebben moeten nemen, zegt de Hoge Gezondheidsraad.
Vandaag mogen er al dertig aanwezigen zijn bij een uitvaart, tot voor kort waren het er maar vijftien. Na afloop geen koffietafel waarop herinneringen worden opgehaald, maar direct terug naar huis. Meer familie en vrienden volgen de plechtigheid via livestream, en zijn zo wel emotioneel, maar niet lijfelijk verbonden.
Sommige nabestaanden maken plannen voor een later herdenkingsmoment, zodra er meer mensen mogen samenkomen. Nu zegt de Hoge Gezondheidsraad (HGR) dat er ook een collectieve verwerking van al dat verlies nodig is. Dat kan pas wanneer het medisch verantwoord is om met veel mensen bijeen te komen.
Veerkracht
Over het hoe spreekt de raad zich niet uit, het zou ook een gefaseerd rouwverwerkingstraject kunnen worden. Het doel is om erkenning te geven aan de bijzondere wijze waarop mensen in uitzonderlijke omstandigheden afscheid hebben moeten nemen, en zo meer verbondenheid en veerkracht in de hele samenleving te creëren.
Gisteren stond de teller op 9.334 covid19slachtoffers. Hun overlijden liet een impact na bij familie en vrienden, bij zorgverleners, soms ook bij medepatiënten en vaak bij medebewoners, in de woonzorgcentra.
‘Ik heb mooie dingen zien gebeuren bij het afscheid’, zegt rouwtherapeut Johan Maes. ‘Zorgverleners hebben hun uiterste best gedaan om toch nog contact mogelijk te maken via filmpjes of smartphoneapps. Nabestaanden heb ik mooie woorden horen spreken via livestream. Feit is dat het zintuiglijk ervaren van de dood erg bemoeilijkt is in coronatijd.’
‘Een collectieve rouwverwerking is zeker nog zinvol, omdat we deze uitzonderlijke toestand samen beleefd hebben. We deden zoiets na de aanslagen, en in zekere zin is covid19 ook een aanslag geweest, op de hele samenleving. Het is belangrijk om daaraan betekenis te geven en zowel de pijn als de hoop te benoemen. Zo kan het ook de belofte van een nieuwe start inhouden.’
‘Laat het dan meteen ook gelden voor al wie aan een andere oorzaak overleden is in deze periode, en voor alle mensen bij wie de lockdown ander of oud verdriet heeft geactiveerd.’
Geen verplichting
Psychiater Dirk De Wachter maakte deel uit van de werkgroep die het advies van de HGR schreef, en zegt dat hij het idee van een collectief herdenkingsmoment vorige week nog in een interview in Nederland naar voren heeft geschoven: ‘De interviewers deden er wat lacherig over: er zijn al zoveel “dagen van”, moet er nu nog eentje bij? Maar het hoeft niet iets te worden dat jaarlijks terugkeert’, zegt De Wachter. ‘En niemand hoeft zich verplicht te voelen om eraan mee te doen. Ik kan erin komen dat sommige mensen de knuffels bij het afscheid niet hebben gemist, zoals er ook mensen zijn die zich beter voelen in de lockdown dan erbuiten. Dat wil
‘Heel veel mensen zitten er nog mee dat hun vader of moeder, bomma of bompa in eenzaamheid is gestorven’
DIRK DE WACHTER Psychiater
niet zeggen dat we die lockdown moeten behouden tot het eind van onze dagen.’
‘Heel veel andere mensen zitten er wel nog mee, dat hun vader of moeder, bomma of bompa in eenzaamheid is gestorven, na wat een lastig ziekteproces is geweest. Bij sommige mensen is dat rouwproces geblokkeerd. Ook de lockdown zelf was een collectieve verlieservaring, waar een belangrijke minderheid toch psychisch onder lijdt. Samen rouwen kan verbinding creëren, die ontbreekt als je het in je eentje moet doen.’
Kunst troost
Over het hoe en wanneer kan ook De Wachter zich nog niet uitspreken. ‘Het lijkt erop dat we nog een hele tijd een zekere afstand in acht zullen moeten nemen. Dat mag ons niet verhinderen van er nu al over na te denken.’
‘Een nationale herdenking is oké, zolang men niet denkt dat daarmee de kous af is. Er is nood aan meer plekken om naartoe te gaan en zich verbonden te voelen. Waarom er geen hele week van maken, en er ook kunstenaars bij betrekken? Vergeet niet dat kunst zo ontstaan is. Toen de mens zijn sterfelijkheid is gaan beseffen, begon hij rond dat dode lichaam te dansen en te zingen. Muziek, literatuur en beeldende kunsten zijn innig verbonden met leven en dood. Kunst troost. Het kan een kans zijn voor kunstenaars om terug aan de slag te gaan.’
‘We hadden zo’n collectieve rouwmoment na de aanslagen, en in zekere zin is covid19 ook een aanslag geweest, op de hele samenleving’
JOHN MAES Rouwtherapeut