Weg uit de wurggreep van foute regimes
Toen de Britse mijnmagnaat William Knox D’Arcy begin 20ste eeuw zijn fortuin langzaam zag verdwijnen in telkens weer droge boorputten in Perzië, waar hij voor een appel en een ei van de sjah een 60-jarige concessie op alle vermoedelijke ondergrondse olievoorraden had verworven, was het uiteindelijk de hoogste Britse admiraal die de investeerder te hulp schoot. Die besefte dat de Britten hun heerschappij op zee maar konden handhaven als hun oorlogsvloot van kool op olie zou overschakelen en overtuigde zijn minister, Winston Churchill, om de Britse belastingbetaler te laten opdraaien voor de redding van Knox D’Arcy’s investeringen; de ontdekking, met zijn laatste geld, van het gigantische olieveld van Masjid-e Soleyman. Groot-Brittannië won de Eerste Wereldoorlog en kreeg de olievelden van het Midden-Oosten in zijn ijzeren greep, een rol die de VS later zouden overnemen. Als bezetter of als bondgenoot van westersgezinde dictators, maar altijd met lokaal verzet en geweld tot gevolg. Zoals historicus Peter Frankopan in zijn uitmuntende De Zijderoutes beschrijft, komt honderd jaar oorlog in het Midden-Oosten voort uit de strijd van de grootmachten om de brandstof voor hun gulzige economieën. Alleen zijn de machtsverhoudingen nu omgekeerd. Als Europa zonder Amerikaanse paraplu zo zwak staat op het wereldtoneel, is dat toch vooral wegens zijn afhankelijkheid van het gas en de olie van zijn rivalen.
Geen wonder dat de Europese Commissie de Green Deal daarom ook een uitdrukkelijke geopolitieke dimensie gaf. Door de economie los te koppelen van gas en olie zou de Unie ook onafhankelijker worden van conflicterende grootmachten. Alleen is ook een groene economie afhankelijk van grondstoffen die vaak niet in de Europese bodem te vinden zijn. Palladium wordt vooral in Rusland gewonnen, boraat komt bijna volledig uit Turkije en een aantal uiterst zeldzame metalen komt haast exclusief uit China. Niet meteen landen waarmee de EU op vriendschappelijke voet staat. Naarmate de vraag naar deze grondstoffen toeneemt, zal ook de strijd erom heftiger worden. Eén groot voordeel hebben ze alvast tegenover olie en gas: de meeste ervan vallen te recycleren.
De groene revolutie biedt Europa een kans om zich aan de wurggreep van een aantal foute regimes te ontworstelen. Maar het is een illusie te denken dat Europa zich volledig kan loskoppelen van de wereldwijde handel en competitie om kritische grondstoffen uit landen met strijdige belangen. Alleen via eerlijke, gespreide en duurzame handelsakkoorden kan het vermijden dat die afhankelijkheid een nieuwe wurggreep wordt.
Geen wonder dat de EU haar Green Deal ook een uitdrukkelijke geopolitieke dimensie gaf