Experts eisen Belgische coronawet, want ‘maatregelen zijn nu onwettig’

WETGEVING In tegenstelling tot onze buurlanden ontbeert België een geschikt wettelijk kader voor de coronamaatregelen. Van een parlementair debat of initiatief was in al die tijd nog geen sprake.

Vele coronamaatregelen raken aan fundamentele rechten, zoals het recht op vrij verkeer, vergadering, onderwijs, privéleven of ondernemen. Een inperking van die vrijheden kan alleen bij wet, zeggen de grondwet en internationale verdragen. Daardoor is er een fiat nodig van de – verkozen – wetgevende macht. Maar zo’n wet is er niet. De maatregelen staan in een ministerieel besluit, dat op zijn beurt verwijst naar een wet uit 2007 die de minister van Binnenlandse Zaken bevoegd maakt ‘in geval van dreigende omstandigheden’.

Maar die ‘wet civiele veiligheid’ is gemaakt voor acute en zeer tijdelijke noodsituaties, zoals branden, ontploffingen of het vrijkomen van radioactieve stoffen. ‘Ze is hoegenaamd niet bedoeld voor een langdurige gezondheidscrisis’, zegt professor grondwettelijk recht Stefan Sottiaux (KU Leuven). De wet bevat geen basis om langlopende vrijheidsbeperkingen op te leggen.

Volgens juridische experts zijn de coronamaatregelen daarom momenteel on(grond)wettig. ‘Er is een legale rechtsgrond nodig’, zegt grondwetsspecialiste Patricia Popelier (UAntwerpen). De strafbepalingen voor wie de maatregelen overtreedt, zijn eveneens gebaseerd op de wet uit 2007 en volgens de experts dus onwettig. ‘De coronamaatregelen – behalve de allereerste gezien de urgentie toen – zijn ongrondwettig’, aldus Popelier.

Debat in het parlement

De regering-Wilmès hanteerde tussen maart en juni volmachten, waarbij het parlement de regering expliciet een vrijgeleide gaf. Maar die bijzondere machten werden niet verlengd. De regering zat daarna lang zonder parlementaire meerderheid. ‘Dat excuus heeft de regering-De Croo niet meer’, zegt Popelier. Daarnaast heeft de overheid intussen de tijd gehad om aan een wettelijk kader te werken.

Ook in Franstalig België woedt het debat over de kwestie volop. Vorige week schreef advocaat Sébastien Kaisergruber in La Libre Belgique een open brief, die ondertekend werd door tientallen

Sébastien Kaisergruber

Franstalige academici en prominente advocaten. ‘Voor alle duidelijkheid: we bestrijden niet dat de maatregelen nodig zijn’, zegt Kaisergruber. ‘Maar momenteel vindt het debat daarover niet plaats waar het zou moeten, namelijk in het parlement. Ik zeg dit niet lichtzinnig, maar wat de strijd tegen corona betreft, is de rechtsstaat in gevaar.’

Zeker nu er allicht nog maanden en mogelijk nog tot meer dan een jaar lang bepaalde maatregelen nodig zullen zijn, is een kaderwet onontbeerlijk, zeggen de experts. Zo kan de regering bij urgentie nog snel optreden, maar bepaalt het parlement wel de basisprincipes en de limieten van mogelijke coronamaatregelen.

‘Wat de strijd tegen corona betreft, is de rechtsstaat in gevaar’

Advocaat