Zijn alle kinderen gelijkwaardig?
Jef Leroy is dankbaar voor de 4.000 euro die hij elk jaar voor zijn kinderen krijgt. Maar misschien is dat niet de best mogelijke besteding van dat geld.
Senior onderzoeker bij het International Food Policy Research Institute in Washington DC en vader van twee.
Ik heb met groeiende verontwaardiging naar de Pano-reportage Wachten op zorg gekeken. Personen met een beperking moeten tot twintig jaar wachten op een persoonsvolgend budget. Op de langer wordende wachtlijsten staan twintigduizend personen, onder wie vierduizend kinderen. Over die kinderen wil ik het hier hebben.
Hoe is deze schrijnende situatie mogelijk in een van de rijkste regio’s van de wereld? Ik begrijp dat de Vlaamse overheid, net als ik, elke euro maar één keer kan uitgeven en dat de kosten van ieders verlanglijst altijd hoger zijn dan wat de begroting kan dragen. Ik wil graag meer en betere fietspaden, een uitgebreid en stipt openbaar vervoer, en betere lonen in het onderwijs zodat we de allerbeste leerkrachten kunnen aantrekken. Als we de totale overheidsuitgaven niet willen laten stijgen, moeten we iets opgeven om die wachtlijsten weg te werken. Kan dat zonder grote schade? Ik denk het wel.
Echt dezelfde kansen
Dit jaar krijgen we voor onze twee kinderen samen ongeveer 4.000 euro cadeau van de Vlaamse overheid: het groeipakket. Mijn vrouw en ik groeiden op in een stabiel gezin waar ijver werd aangemoedigd (niet onze verdienste), hebben kunnen studeren (niet onze verdienste), hebben een baan waarvoor we behoorlijk worden betaald (het gevolg van de eerste twee, dus niet onze verdienste). Onze kinderen hebben geen extra ondersteuning nodig (opnieuw, niet onze verdienste). Door zoveel voorspoed bevinden we ons in een situatie waarin het groeipakket de zorg die onze kinderen krijgen niet verbetert. Als de Vlaamse overheid met het groeipakket het welzijn van kinderen wil verhogen, dan heeft ze die 4.000 euro aan ons gezin dus slecht besteed.
Ik schrijf ‘als’ omdat het niet duidelijk is welke beleidsdoelstelling Vlaanderen met het groeipakket voor ogen heeft. Volgens het regeerakkoord zijn de toeslagen voor kinderen uit kwetsbare gezinnen een instrument in de strijd tegen kinderarmoede. Wat de overheid wil bereiken met het basisbedrag is moeilijk te achterhalen – opmerkelijk voor een uitgave van 3,2 miljard euro per jaar, bijna 7 procent van de totale begroting. Het uitgangspunt van het groeipakket is dat alle kinderen ‘gelijkwaardig zijn en dat ze allen evenveel kansen moeten krijgen om te participeren aan de samenleving teneinde maximale ontwikkelingskansen te genieten’. Dat de overheid dit vertaalt in een identiek basisbedrag voor 1,6 miljoen kinderen valt niet rationeel te verklaren.
Wat stel ik voor? Hervorm het groeipakket tot een beleidsinstrument dat je inzet om alle kinderen echt dezelfde kansen te geven. Dat betekent dat je de marginale welzijnsopbrengst van wat ieder kind krijgt, gelijkmaakt. Geef de meeste middelen aan de kinderen voor wie ze het grootste verschil maken. Gedaan dus met het groeipakket als een inkomensonafhankelijk recht. Het heeft geen pas dat de overheid haar schaarse middelen verspilt aan de niet zorgbehoevende kinderen van wie genoeg verdient.
Terugverdieneffect
Een korte rekenoefening toont aan dat een eerlijke hervorming van het groeipakket de wachtlijsten kan laten verdwijnen. De 1.038 kinderen met een persoonlijk assistentiebudget (PAB) krijgen gemiddeld 34.200 euro per jaar. Om de vierduizend wachtende kinderen een PAB te geven, heb je dus 137 miljoen euro per jaar nodig of het equivalent van het groeipakket van 68.000 kinderen, nauwelijks 4,24 procent van Vlaanderen.
Drie kanttekeningen bij de voorgestelde hervorming. Ze moet eerlijk zijn. Wie fiscaal creatief is en zichzelf via een vennootschap een kunstmatig karig loon uitbetaalt, mag geen groeipakket krijgen ter wijl de loontrekkende buurman het kwijtraakt. Ten tweede, als de morele plicht om ieder kind echt gelijke kansen te geven niet overtuigt, zijn er ook economische argumenten. Met een PAB kan je alleen personeelskosten betalen. Wie werkt, betaalt belastingen en koopt goederen en diensten waarop je btw betaalt en die worden geproduceerd door anderen die aan de slag zijn. Het terugverdieneffect voor de overheid is dus groter dan die van groeipakketten die alle kinderen in
Geef de meeste middelen aan de kinderen voor wie ze het grootste verschil maken
op een bankrekening worden geparkeerd. Tot slot, de hervorming moet zich niet beperken tot het oplossen van de PAB-wachtlijsten. De schamele sociale toeslagen voor gezinnen met een laag inkomen volstaan niet om kinderen uit de armoede te halen. En ook in de jeugdhulp voor kinderen in moeilijke thuissituaties en kinderen met psychische problemen zijn er lange wachtlijsten.
Het is een politiek risico om een verworven recht weg te nemen van tienduizenden gezinnen om enkele duizenden kinderen te geven waar ze recht op hebben. Maar ik heb er vertrouwen in dat beleidsmakers zich bij het nemen van goede beslissingen niet laten leiden door electorale beschouwingen.