‘Joe Biden krijgt veel op zijn bord: een krankzinnige uitdaging voor een 77-jarige’

Hij oogstte roem met bestsellers over Nederland en Europa,

INTERVIEW GEERT MAK maar Geert Mak is ook een bevlogen Amerikakenner. Een land dat volgens hem vooral nood heeft aan goede ideeën. ‘Als Biden wint, hoop ik dat mensen als Elizabeth Warren en zelfs Bernie Sanders een belangrijke portefeuille krijgen.’

Wat is de best functionerende democratie, de Europese of de Amerikaanse?

‘In Europa hebben de nationale regeringen een redelijk goede democratische ontwikkeling doorgemaakt, maar de Europese Unie is nog niet volgroeid. Te veel bevoegdheden worden alleen door de lidstaten gecontroleerd. De VS hebben een presidentieel systeem met een leider die is opgetuigd als een absolute vorst, maar die wel aan duizend touwen gebonden is – of dat dachten we toch. Bovendien zitten er enkele sterk corrumperende elementen in hun systeem. Vooral de laatste decennia moet je miljoenen dollars kunnen investeren om zelfs maar een senaatszetel te veroveren. Dat geld moet ergens vandaan komen, en moet op de een of andere manier terugbetaald worden. Als de VS een Europees land waren, zou het alleen al daarom moeilijk toegelaten worden tot de Europese Unie. Zeker nu, omdat hun checks and balances slecht blijken te werken zodra een van de grote partijen aan haar taak als controleur verzaakt. De Amerikaanse democratie is in gevaar. Ze dreigt naar een autocratie af te glijden.’

De Amerikanen zijn Europa in de 20ste eeuw vier keer komen redden, schreef u in Reizen zonder John. Is het nu aan Europa om hen te redden?

‘Dat lijkt me al te ambitieus. Europa heeft zo lang onder de Amerikaanse paraplu geleefd dat het niet eens in staat is voldoende te wegen op een buurland als WitRusland. Europa is nog steeds een wereldmacht, maar kan dat bij gebrek aan consensus niet tonen. Die machteloosheid is soms schokkend.’

Ik bedoelde met onze maatschappelijke ordening, zoals sociale correcties op de markteconomie en zo.

‘In de betere Amerikaanse media wordt vooral Duitsland vaak als voorbeeld vermeld. Maar toch is de Amerikaanse democratie te eigenzinnig en haar denken te individualistisch om Europa ooit als model te nemen. Een collectieve gezondheidszorg, wat wij van links tot rechts een evidentie vinden, wordt in de VS nog steeds als iets haast communistisch gezien. Maar misschien moeten de Amerikanen wel heel anders gaan denken, want zo kan het niet verder. De kans dat Donald Trump de komende verkiezingen wint, wordt met de dag kleiner. Mocht hij op de een of andere manier de macht behouden, dan komt het aftakelingsproces in een stroomversnelling terecht.’

‘Nog vier jaar Trump zou de genadeklap betekenen voor de democratie in de VS. Democratie is in wezen een systeem van vreedzame machtsafwisseling, en Trump aanvaardt dat niet. Hij en zijn entourage zeggen al vooraf dat het een frauduleuze verkiezing zal zijn als hij verliest, en ze roepen hun aanhangers op zich met alle macht te verzetten – zelfs met geweld. Misschien lukt het hem aan de macht te blijven, met intimidatie en fraude en processen tot in het Hooggerechtshof toe, maar dat zou een dreun zijn voor de democratie, want de meerderheid van de Amerikanen wil een andere richting uit.’

Hoe ziet u de democratie dan verder aftakelen?

‘Trump kan dan zijn aanval op de rechterlijke macht en op de vrije pers doorzetten, maar het Trumpisme bedreigt de Amerikaanse republiek ook in zijn kern. Hij wil als een zonnekoning regeren, en ziet zijn kinderen als een koninklijke familie, de erfelijke kant inbegrepen. Precies wat de VS bij hun ontstaan wilden vermijden. Tenslotte zal hij ook de Amerikaanse federatie bedreigen, want belangrijke staten, Californië voorop, zullen zijn beleid niet meer accepteren en hun eigen weg willen gaan. En als het op de spits gedreven wordt, zich zelfs proberen af te scheiden.’

Zijn de bindende krachten van de natie niet groot genoeg om dat te voorkomen?

‘Die zijn inderdaad groot. Het leger, de overheidsdiensten, de FBI en de CIA … Het ironische is dat Trump die instellingen nodig zou hebben, terwijl hij ze de voorbije jaren heeft bestreden. Het is zo’n gepolariseerd land. Vandaag is de schade wellicht nog te herstellen, maar als deze president nog eens vier jaar aan de macht blijft, met openlijke lak aan alle staatkundige basisregels, zijn we nog veel verder van huis. Maar nogmaals, die kans wordt gelukkig wel steeds kleiner. Vooraanstaande Republikeinen waarschuwen nu voor een totaal electoraal debacle, waarbij ze het Witte Huis én de Senaat verliezen.’

In uw boek had u veel oor voor de frustraties van de middenklasse. Hoeveel begrip had u voor de mensen die in 2016 voor Trump stemden?

‘Tja, begrip. Ik luisterde gewoon. Ik vind dat iedere journalist moet luisteren, zonder meteen zijn oordeel klaar te hebben. Anders kom je niet te weten wat er aan de hand is. Toen ik die lange rondreis maakte, was er heel veel onvrede en droefheid merkbaar. Vooral bij oudere mensen die een halve eeuw terugkeken. Het was zwaar werk, zeiden ze, maar je was zeker van een baan en je wist dat je na een jaar een auto kon kopen, na vijf jaar een huis en dat je je kinderen zou kunnen laten studeren. Er was optimisme, omdat je kinderen het beter zouden krijgen dan jij. The American Dream. Maar in 2010 was dat optimisme verdwenen.’

‘Ik wist toen nog niet wat de gevolgen zouden zijn, maar je voelde wel dat veel mensen op het punt stonden om heel boos te worden, omdat hun droom hen was ontnomen. Om een bepaalde levensstandaard te bereiken, moesten ze steeds meer schulden maken en moesten ook de vrouwen gaan werken – vroeger een schande in de arbeidersklasse. De onzekerheid werd ook groter. Ik herinner me een gezellig vissersdorp in Oregon, met zo’n pier met restaurantjes. Hartelijke mensen, maar ze zeiden: begin alsjeblief niet over politiek, want dan hebben we meteen ruzie.’

Dat is de economische verklaring, maar de culturele kloof is ook gegroeid.

‘Zeker. Overal in ruraal Amerika zijn gezinnen die generaties lang op de Democraten gestemd hebben, overgestapt naar de Republikeinen. Niet omdat die partij hen financieel een voordeel kon opleveren, gewoon omdat ze cultureel beter bij hun

‘Ontspoort de toestand op 3 november? Geweld door een malloot hier en daar, ja. Maar een echte staatsgreep met kans op slagen? Nee. Daarvoor is Donald Trump te incompetent’