Megaboerderijen slokken landbouwgrond op
Ongeveer 70 procent van alle landbouwgrond ter wereld is in handen van 1 procent van de boerderijen. De ‘landongelijkheid’ is aan het toenemen, waarschuwt de International Land Coalition.
De grootste boerderij ter wereld is groter dan Vlaanderen. Het veeteeltbedrijf Anna Creek Station, in de Australische outback, heeft een omvang van meer dan 23.000 vierkante kilometer. In 2016 beheerste het vleesimperium S. Kidman & co., waarvan het veestation een onderdeel is, maandenlang het Australische nieuws. Een Chinese onderneming dreigde aan de haal te gaan met de rundveegigant, die over landbouwgronden beschikte met een oppervlakte van drie keer België.
De trend naar megaboerderijen neemt wereldwijd toe, toont het rapport Uneven Ground. Dat werd deze week gepubliceerd door de International Land Coalition, een samenwerkingsverband van ngo’s, landbouworganisaties, VN-agentschappen en wetenschappelijke instellingen. In de meeste landen komt meer landbouwoppervlakte in handen van minder eigenaars. De landongelijkheid is groter dan tot nu gedacht. Kleine boeren in ontwikkelingslanden, die soms met niet meer dan enkele hectaren grond in hun bestaan moeten voorzien, komen in de verdrukking. Hun boerderijtjes worden gemiddeld steeds kleiner, of ze worden gewoon onteigend en gedwongen om een baan als arbeider te zoeken.
Boeren wordt agrobusiness
Die groeiende ongelijkheid is geen recent fenomeen. Al sinds de jaren 80 neemt de concentratie van landbouwland toe. Toen kwam er een einde aan de postkoloniale trend om kansen te geven aan kleine boeren via landhervormingen. In de plaats daarvan rukte het vrijemarktdenken op. Efficiënte voedselvoorziening en de productie van exportgewassen werden belangrijker dan een eerlijke grondverdeling. Sindsdien is de machtsbalans verder verschoven naar de agrobusiness, met een groeiende ongelijkheid onder de rurale bevolking tot gevolg. Het resultaat is een scherpe tweedeling. Volgens onderzoekster Sarah Lowder van de VN-Voedsel-en Landbouworganisatie (FAO) bezit 1 procent van de 608 miljoen boerderijen wereldwijd 70 procent van de grond. Dat segment produceert op industriële schaal voor de wereldmarkt. Daarnaast bestaat 80 procent uit kleine boerderijtjes met minder dan 2 hectare grond, die voornamelijk voor de lokale markt produceren. Zij nemen 12 procent van de totale oppervlakte in beslag.
Die scheeftrekking veroorzaakt veel problemen, schrijft Ward Anseeuw, de Belgische auteur van het rapport. Als kleine boeren onvoldoende grond overhouden om van te leven, neemt de werkloosheid toe. Vaak migreren ze naar andere delen van het land, wat conflicten in de hand kan werken, of ze verhuizen naar de stad, met onleefbare miljoenensteden tot gevolg. De groei van megaboerderijen veroorzaakt ook andere problemen. De monoculturen doen de biodiversiteit afnemen, grootschalige industriële landbouw is vaak slecht voor het leefmilieu en de uitbreiding van grote plantages of graasgebieden gaat ten koste van bossen en wouden.
Costa Rica en Senegal
Een typisch voorbeeld van dat alles is Costa Rica, waar het areaal voor exportgewassen als ananas, meloen en palmolie in dertig jaar tijd verzesvoudigde. Dat trok arbeidsmigranten uit het armere buurland Nicaragua aan. Zij werken in precaire omstandigheden op de plantages, terwijl de Costa Ricanen zelf vaak naar de steden zijn getrokken, met een omvangrijke urbanisatie als gevolg. Een ander voorbeeld is Senegal, waar in 2004 een ambitieus programma werd opgezet voor steun aan familiale landbouwbedrijven. Maar vier jaar later werd het roer omgegooid omdat, na enkele slechte oogsten, prioriteit gegeven werd aan de voedselzekerheid. Zeventien grote bedrijven kregen de gelegenheid om op industriële schaal aan landbouw te doen op 17 procent van de beschikbare landbouwgrond.
Ook in Europa neemt de concentratie toe. De afgelopen halve eeuw is de gemiddelde omvang van een landbouwbedrijf verdubbeld. In België gaat het zelfs om een ruime verdrievoudiging. Ook hier komt dus meer land in minder handen.
In de laatste vijftig jaar is de gemiddelde omvang van een landbouwbedrijf in België meer dan verdrievoudigd