De gelijkenissen tussen Trumps leugens en covid-19
Dat miljoenen mensen plots geloven dat de Amerikaanse verkiezingen vervalst zijn, is óók een epidemie. Met superverspreiders, mutaties en een mogelijke tweede golf. En ja, er is ook een vaccin.
Alles wat mensen verspreiden of doen in reactie op wat anderen doen, kun je vatten met epidemiologische concepten. In zijn boek Viraal analyseert Adam Kucharski wapengeweld, obesitas, financiële crises en de ice bucket challenge alsof het virale ziektes zijn.
Degenen die valse informatie verspreiden, begrijpen de epidemiologische concepten maar al te goed. ‘Ze doen de omgekeerde job van de virologen: ze proberen net superspreading events uit te lokken’, aldus Kucharski.
Over de epidemie waarbij miljoenen Amerikanen zijn gaan geloven dat de presidentsverkiezingen vervalst zijn, staat niets in het boek . Toch vallen ook daar opvallende gelijkenissen te trekken:
1 Reproductiegetal
Iemand post iets op Facebook, Twitter of Whatsapp, en vervolgens sturen zijn of haar contacten de inhoud door naar hun contacten. Op Facebook wordt een post gemiddeld maar door twee anderen gedeeld. Dat komt neer op een reproductiegetal van 2 – lager dus dan dat bij sars-CoV-2 als er geen maatregelen genomen worden (2,5 à 3). Maar, belangrijk, de incubatietijd is véél korter: online informatie verspreidt zich veel sneller.
2 Besmettelijkere varianten
‘Informatie verschijnt op Twitter en belandt op online fora. Het bericht muteert. De veranderingen die het besmettelijker maken, worden opgepikt. Zo belandt de – gemuteerde – informatie opnieuw op Twitter, krijgt ze een boost op Facebook, haalt daardoor de traditionele media en wordt ze nog versterkt door politici. Het is een heel ecosysteem’, zegt Kucharski. Berichten worden besmettelijker als er sterkere claims gemaakt worden, of als ze emotioneler zijn, bijvoorbeeld als ze woede of angst opwekken.
3 Superverspreiders
Influencers zijn online superverspreiders. ‘Opvallend is dat er mensen zijn die heel vatbaar zijn voor online berichten, maar doorgaans niet invloedrijk zijn. Omgekeerd zijn er mensen die invloedrijk zijn, maar niet vatbaar voor ideeën. Maar wanneer je mensen hebt die online invloedrijk én vatbaar zijn, kunnen ze héél snel berichten vermeerderen.’
Donald Trump is zo’n vatbare én invloedrijke superverspreider. Hij zette een megafoon op de beweringen dat de Amerikaanse verkiezingen vervalst werden.
Diegenen die valse informatie willen verspreiden, proberen ook goedmenende invloedrijke mensen te misleiden. ‘Ze omsingelen hen doelbewust en creëren zo de illusie dat een beweging van onderuit gedragen wordt. Dat heet astroturfing.’
4 Bronopsporing en isolatie
‘Bij een besmettelijke ziekte kun je verhinderen dat superverspreidingsevenementen plaatsvinden. Online betekent dat: accounts bannen en links verwijderen tussen mensen. Maar dat is erg ingrijpend.’ Net als bij coronalockdowns lokt dat veel debat uit. Bovendien is het moeilijk om informatie te verwijderen (denk aan de naaktfoto’s van BV’s).
Per geval kun je de bron wel opsporen en elimineren, maar veel haalt dat niet uit. ‘Je moet naar het hele ecosysteem kijken. Je kunt niet zeggen: “Dit ene bericht is het probleem.” Het is ongelofelijk complex.’
5 Waarschuwingsbordjes
Facebook laat factchecks uitvoeren en publiceert die. Twitter plaatste waarschuwingen bij de beweringen van Trump over de verkiezingsuitslag. ‘Het maakt wel degelijk uit hoe informatie gepresenteerd wordt: daarmee kun je gedrag veranderen’, zegt Kucharski. ‘Net als bij een gezondheidsepidemie moet je de interacties niet naar nul krijgen. Als je ze met 20 of 30 procent laat zakken, beperkt dat de verspreiding al en kun je verhinderen dat iets viraal gaat.’
6 Tweede golf
Komt er, na de piek met de bezetting van het Capitool, nog een tweede Trumpgolf van desinformatie? ‘Wat we nu zien in de VS, is onbekend terrein. Of het nu gaat om foute gezondheidsinformatie of het zaaien van politieke verdeeldheid: mensen hebben geleerd hoe ze platformen héél doeltreffend kunnen gebruiken. Niet per se door ze te misbruiken. Ze halen gewoon voordeel uit de beloningsstructuur: ze posten een emotioneel bericht dat gedeeld wordt, en dat is precies wat die platformen waarderen. Dat creëert gevaarlijke dynamieken.’
7 Vaccin
‘Op lange termijn bestaat de enige oplossing erin mensen minder vatbaar te maken’, zegt Kucharski. ‘We vaccineren hen, zodat we niet moeten proberen hun gedrag te veranderen, of dat we moeten jagen op besmettingen. Als we de vatbaarheid voor desinformatie verminderen, moeten we ons niet meer afvragen hoe we van een bericht kunnen afraken of het kunnen voorkomen.’
Kucharski denkt daarbij aan zoekmachines als Google en sociale media, die voorrang geven aan informatie van gezondheidsinstituten als Sciensano en het Amerikaanse CDC. ‘Tijdens verkiezingen stonden zulke internetbedrijven daar terughoudend tegenover. Maar intussen is er wel een groeiende evidentie dat het werkt om mensen éérst bloot te stellen aan betrouwbaardere informatie.’