Lier biedt de heksen woensdag excuses aan
De stad Lier verleent woensdag eerherstel aan een vrouw die in 1590 op de Grote Markt verbrand werd als heks. Met excuses van het stadsbestuur dat een ‘lijn van verantwoordelijkheid’ erkent.
Cathelyne Van den Bulcke uit Nijlen stierf op 20 januari 1590 een wrede dood op de Grote Markt van Lier. Ze was schuldig bevonden aan hekserij, werd gewurgd en daarna verbrand. De vervolging steunde op de beschuldiging van een 14-jarig meisje van wie het gerecht zelf erkende dat ze ‘cranck van sinnekens en niet vroet of wys’ was, geestesziek en niet verstandig. Dat Van den Bulckes moeder eerder al als heks verbrand was in Poederlee, hielp allerminst en haar pastoor had niet de moed om voor haar te getuigen. En ze bekende, tot seks met de duivel (voor wie ze de naam Moonvaeyer verzon) en omgang met weerwolven toe, maar dat pas na gruwelijke folteringen. Lier herinnert zich dat drama: nu al klaagt een gedenksteen op de Grote Markt het heksenproces aan.
Een lokaal historisch genootschap vond, met steun van twee verre nabestaanden van Van den Bulcke, dat meer nodig was. Het kon het stadsbestuur er niet alleen van overtuigen dat grotere gedenksteen op zijn plaats is – die komt er
‘Het loopt verkeerd als een overheid zich als juridisch apparaat laat leiden door angst, roddel en vooroordelen’ Schepen in Lier
Rik Verwaest in juni – maar ook dat Lier officieel excuses zou uitspreken en de vermeende heks in eer moest herstellen. Dat laatste gebeurt volgende woensdag, 20 januari, de verjaardag van de verbranding. Want, zegt schepen van Musea, Toerisme en Erfgoed (en volgend jaar ook burgemeester) Rik Verwaest (N-VA), er bestaat ‘een lijn van verantwoordelijkheid’ tussen de schepenbank die Van Den Bulcke ruim vier eeuwen geleden ter dood liet brengen en het huidige stadsbestuur.
Niet gratuit
Iets te modieus, die hype van excuses voor een belast verleden, is het niet voor wat in de Tweede Wereldoorlog gebeurde, dan wel voor het Belgische kolonialisme in Congo – en nu dus ook voor de heksen van zo lang geleden? Dat wierp alvast de fractie van Vlaams Belang in de gemeenteraad op tegen het voornemen van het college. Voor Verwaest gaat het met herinneringseducatie echter niet om een modieuze gril, maar om een verantwoordelijke omgang met het verleden, ook voor wat daarin is misgelopen. Meer bepaald om te waarschuwen voor wat zoal kan mislopen, zoals bij die heksenprocessen, als ‘een overheid die als ze optreedt als een juridisch apparaat, zich laat leiden door angsten, roddels en vooroordelen’.
De schepen zocht het voor alle veiligheid uit: in Lier is niets te vinden wat het kolonialisme eert. Het Leopoldplein in de stad is vernoemd naar koning Leopold I, het Gebroeders Doxplein naar twee paters die in 1964 in Congo door rebellen zijn vermoord. Al telt de stad, zegt Verwaest, wel een Transvaalstraat en een Paul Krugerstraat, directe verwijzingen naar de Zuid-Afrikaanse Boerenoorlog.
In Lier herinnert een zogeheten struikelsteen al aan de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, aan een Joods gezin dat kon worden opgespoord en gedeporteerd omdat het stadsbestuur het in het Jodenregister had opgenomen. ‘Daar is de stad tekortgeschoten’, zegt Verwaest. Hij voegt eraan toe dat het ‘niet de meest diplomatische uitspraak’ van zijn partijvoorzitter Bart De Wever was, normen niet altijd zeer strikt. In de pas weer onder het gezag van Spanje teruggekeerde Zuidelijke Nederlanden dienden heksenvervolgingen als een krachtig en zeer intimiderend wapen om het gezag van de katholieke kerk weer af te dwingen.
Lier ziet de excuses tegelijk als een eerherstel voor Cathelyne Van den Bulcke, wat des te meer gepast is, aldus Verwaest, omdat zij, ondanks de martelingen, geen anderen als vermeende heksen had aangewezen. Dat kan tellen als een staaltje van burgerlijke moed. Van twee medebeklaagden bleef het leven gespaard.
Lier is niet de eerste stad die spijt wil uitdrukken over de heksenvervolgingen. Het Duitse Keulen begon ermee, in 2012 gevolgd door Nieuwpoort (DS 2 juli 2012) en drie jaar later door Diksmuide. Gaat het in Lier om één geval, in de West-Vlaamse steden ging het om respectievelijk 17 en 37 heksenverbrandingen. Ze kregen een plaats in de lokale folklore en toeristische attracties. Nijlen organiseerde in 2011 ook een spektakel rond het tragische lot van Cathelyne Van den Bulcke. Maar daarbij gaat het niet alleen om vertier, maar ook, zoals het in Nieuwpoort heet, het aanzetten tot reflectie, om te beseffen ‘dat we allemaal wel wat verdraagzamer kunnen zijn’.
Ah, januari. De maand van de goede voornemens. In virusvrije jaren worden die ‘persoonlijke werkpuntjes’ opgezweept door initiatieven als Tournée Minérale (februari), Dagen Zonder Vlees (maart en april) en – als de non-food voornemens het zo lang trekken – Mei Plasticvrij. Maar wie zit na tien maanden coronamaatregelen nog op een extra regime te wachten?
De Stichting tegen Kanker en de Druglijn kondigden deze week toch de vijfde editie van hun Tournée Minérale aan. ‘We hebben een trouwe groep sympathisanten’, zegt woordvoerder Tom Evenepoel. Hij houdt zich sterk dat ook in coronatijd mensen gemotiveerd zijn om een maand lang alcohol af te zweren. ‘Tournée Minérale wil mensen laten nadenken over hun alcoholconsumptie thuis. Corona maakt de campagne actueler dan ooit, want velen zijn nog nooit zo vaak thuis geweest als de voorbije tien maanden.
Dan trek je misschien al eens makkelijker een streekbier of een fles wijn open.’
Of een zak chips. Donderdag raakte bekend dat ruim een op de vijf deelnemers aan de Grote Coronastudie van de Universiteit Antwerpen minstens twee kilo is aangekomen tijdens de pandemie. Dat Grote Momentum om meer te sporten hebben veel
Vlamingen dus glorieus gemist.
Wilskracht
Dat alles raakt aan wilskracht. En aan de vraag of we voldoende discipline hebben om én alle coronamaatregelen te volgen én meer te sporten (in de sneeuw dan nog, wie bedenkt het) én onze guilty pleasures te schrappen?
‘Je moet het niet als én én zien’, zegt Annemie Dom, huisarts in Berlaar. Zij en haar collega’s zetten tijdens de pandemie alles op alles om hun patiënten te motiveren tot een gezondere levensstijl. ‘Hoe extremer je je goede voornemens formuleert, hoe zwaarder ze mentaal wegen, en hoe kleiner de kans dat je ze volhoudt.’ Zelf raadt ze aan om klein en realistisch te beginnen. ‘Begin met op tijd naar bed te gaan en voldoende te slapen. Daarna met een dagelijkse wandeling. Daarna met het minderen van suiker, enzovoort. Eenmaal je daarvan de positieve effecten voelt, zowel fysiek als mentaal, stralen die ook af op andere domeinen. Dan wordt het makkelijker om dat glas wijn of bier te houden voor het aperitiefmoment op vrijdagavond. En onthou: een keer zondigen kan geen kwaad. Twee keer na elkaar zondigen ook niet, maar weet dat het de derde keer wel heel moeilijk wordt om nee te zeggen.’
Geweldige handleiding, maar het is allemaal makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Dat is zo. Evolutionair gezien hebben we een voorkeur voor zoet, zout, vet … Voel je dat
‘Begin met op tijd naar bed te gaan en voldoende te slapen. De rest wordt dan makkelijker’
Annemie Dom Huisarts
je het moeilijk hebt om daar tegenin te gaan, dan helpt het om het niet alleen te moeten doen. Maak er een project van met je partner, gezin of met vrienden.’ In haar dokterspraktijk merkt ze alvast dat het patiënten houvast geeft. ‘Over je levensstijl heb je controle, over de pandemie niet. Of toch: hoe gezonder je levensstijl, hoe beter voor je immuniteit.’
Eerst het tentenkamp, dan de top
Dat bevestigt ook Kris Gillis, diëtiste en bestuurslid van de Vlaamse beroepsvereniging van diëtisten. Opvallend: ondanks de coronakilo’s krijgt ze tijdens de pandemie minder hulpvragen. ‘De mensen zijn bang dat ik hen dingen zal afpakken op een moment dat hen al veel afgenomen wordt’, zegt ze. ‘Terwijl het niet begint met minder, maar met bewuster eten. Zeker nu we thuiswerken, combineren we eten vaak met werk, maar dan weet je lichaam achteraf niet eens dat het gegeten heeft. Mijn advies begint met “neem de tijd, eet traag, geniet”. Daarna kijken we wel naar hoe en wat je eet, wat je doelen zijn en hoe we die kunnen bereiken. Te beginnen met een goede motivatie: wie de Himalaya beklimt, staart zich ook niet blind op de top, maar focust op het eerste tentenkamp. En ja, soms moet je even afdalen om daarna opnieuw verder te trekken, maar dat hoort erbij.’
Conclusie Alcohol, snelle suikers en prettige vetten doen ons een paar minuten goed voelen, maar op (middel)lange termijn sleuren ze ons mee in een negatieve spiraal. Een gezonde levensstijl uitstippelen doet ons niet alleen goed voelen in ons vel en in ons hoofd, maar helpt ook ons immuunsysteem vooruit – niet onbelangrijk in volle pandemie. Even proeven van de mogelijkheden via een detox of Tournée Minérale is een dankbare motivatie om over de drempel te raken. Sarah Vankersschaever
Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) is de enige die het na de onderhandelingen over de Europese relancemiljarden mocht komen uitleggen op een crisisvergadering van zijn regering. In plaats van met ‘500 miljoen of meer’, kwam Vervoort met ‘slechts’ 395 miljoen euro uit het overleg met de andere mp’s en de federale regering. Een eervol compromis, tot Zakia Khattabi (Ecolo), Brusselares maar minister in de federale regering, er anders over tweette. Ze kreeg al snel navolging van Alain Maron (Ecolo), minister in Vervoorts eigen regering. De PS’er kan er nog altijd niet mee lachen. ‘Deze discussie is lamentabel. Dat ik nu elementen over het verloop van de onderhandelingen op straat moet gooien omdat één bepaald iemand dacht dat het slim was om te gaan verkondigen dat Brussel te weinig heeft gekregen ...’
Had u uw regeringspartners, en met name Ecolo, dan niet op de hoogte gehouden? ‘Tot aan de 443 miljoen waren zij mee. Maar dat was nog in het begin van het overleg. Iedereen probeerde er toen een verdeelsleutel door te duwen die hem het beste uitkwam. Uiteindelijk stelde men federaal een verdeling voor waarin iedereen zich kon vinden. Maar daarmee kwamen we uit op 7 à 8 miljard, dat moesten we dus bijschaven om het in de 5,9 miljard te laten passen. Het is daar dat wij begonnen met 443 miljoen. Voor Brussel was het uiteraard het voordeligst als het inkomen per inwoner gebruikt wordt bij zo’n verdeling, maar dat zagen Wallonië en Vlaanderen niet zitten. Dan moet je een compromis zoeken, we konden toch moeilijk allemaal koppig vasthouden aan onze eigen geprefereerde verdeelsleutel?’
Had u niet beter samengewerkt met Waals ministerpresident Elio Di Rupo (PS)? ‘Impossible.’
Waarom?
‘Omdat Wallonië de zuivere Europese verdeelsleutel wou, en dat was de slechtst denkbare voor Brussel. Ik kan Elio natuurlijk niet verwijten dat hij daarvoor ijverde. Het is net door die verdeelsleutel en door Wallonië dat we 5,9 miljard krijgen.’
Dus kwam er een mix van verdeelsleutels?
‘Voilà. Dat heet een compromis. Als je in zulke onderhandelingen vasthoudt aan een rationele verdeelsleutel, dan is het oorlog. We hebben naar een verdeling gezocht en daarbij heeft iedereen wat water in de wijn gedaan – noem het wederzijdse solidariteit. Maar zeggen dat Brussel de grote verliezer is, c’est de la couillonnade! Niemand is perfect gelukkig met het resultaat, maar dat moet ook niet. En gezien het relatieve gewicht van Brussel kon ik ook niet zomaar 500 miljoen van tafel grissen en tegen Elio zeggen “wat overblijft is voor jou”. Zo werkt het niet.’
Jullie zaten daar als twee ministerspresidenten, niet als twee partijgenoten? ‘Inderdaad. Da’s een normale evolutie bij federalisme. Het is ook niet zo dat ik in de oppositie zat tegenover hem, hé.’
Toch even terug naar Ecolo, uw regeringspartner ...
‘Ik heb Alain Maron maandagavond na de onderhandelingen nog aan de lijn gehad. Hij zei dat hij me wilde zien, geen enkel probleem. Ik wou in alle transparantie de hele ploeg een debriefing geven.’
Ecolo lijkt soms al in campagnemodus tegen de PS. ‘Ik mag hopen van niet, da’s wat vroeg.’
Ook over de kilometerheffing gaat het nog spannen. Is de Brusselse PS daar eigenlijk wel voor gewonnen?
‘In het regeerakkoord staat een voorwaarde die voor ons uitermate belangrijk is: de sociale impact. Het moet haalbaar zijn voor iedereen. Zeker nu de coronacrisis veel mensen financieel hard treft. Zoals het voorstel nu is, zijn er te veel negatieve effecten voor bepaalde lagen van de bevolking, die voor ons onaanvaardbaar zijn.’
Euh? Het voorstel komt toch van úw regering?
‘We stellen de filosofie van het systeem niet in vraag, wel de uitwerking. Sociale correcties zijn belangrijk: het is niet voor iedereen even vanzelfsprekend om te betalen voor het gebruik van de wagen. De tekst is goedgekeurd in eerste lezing, omdat we iets wilden om van te vertrekken, om te kunnen beginnen onderhandelen.’
Maar de PS is niet tevreden over die tekst?
‘Niemand is tevreden over die tekst. Trouwens, toen ik in de vorige legislatuur deze kilometertaks verdedigde, was dat in de logica van een metropolitane omgeving. Het is niet de bedoeling dat er een econo
‘Zoals het voorstel voor de kilometerheffing nu is, zijn er te veel negatieve effecten voor bepaalde lagen van de bevolking, die voor ons onaanvaardbaar zijn’
mische breuk komt tussen de metropool en het centrum van Brussel.’
PSvoorzitter Paul Magnette had dus gelijk toen hij vorige week in L’Echo zei dat de heffing er niet komt voor 2024? Hij moedigde bedrijven zelfs aan te verhuizen.
‘Dat laatste heeft hij al eens gezegd toen hij Waals minister-president was. Ik ben daar uiteraard niet voor. En zelfs als het voor na 2024 is, moeten we de discussie nu voeren.’
Is er een probleem tussen de Brusselse PS en de rest van de partij? Het is geen geheim dat Magnette en Brussels PSvoorzitter Ahmed Laaouej niet de beste vrienden zijn. (denkt na) ‘Wat altijd de kracht geweest is van de PS … Wij hebben sterke persoonlijkheden, elk met hun gevoeligheden. Dat zie je in andere partijen ook, maar het verschil is dat wij niet dezelfde gebruiken hebben als die partijen, même si on veut couper la tête de quelqu’un. De kracht van de PS is dat we ons kunnen verenigen. Eens een beslissing genomen is, blijven wij daarbij. We zijn een harde, maar loyale partner. De vraag of ik dan goed met iemand overeenkom of niet, dat laat me volledig onverschillig. Trouwens, door de zesde staatshervorming is er in alle politieke families meer afstand gekomen tussen Brussel en de rest. Ik heb niet de indruk dat de Waalse Ecolo’s de Brusselse kilometerheffing een goed idee vinden. Er is dus constant overleg nodig. Stel je voor dat Wallonië morgen iets beslist wat hier bij ons in Brussel als vijandig gezien wordt, dat kan. Als ze bijvoorbeeld …’
Grond zouden kopen in Brussel?
(grijnst) ‘Kunnen we het bij de ernstige dingen houden?’
De uit de hand gelopen betogingen na de dood van Ibrahima Barrie in een politiecel? Het onderzoek loopt nog, maar hoe krijgt u dit Brussel ooit nog gelijmd? Een agente die door meerdere relschoppers werd aangevallen, zei dat ze het zonder haar ‘robocoppak’ niet had overleefd. ‘Met mensen die dat doen, ben je het punt van verzoening ver voorbij. Daar werkt alleen streng repressief optreden. Dan zijn de excuses op en kom je er niet vanaf met 20 uur gemeenschapsdienst. Nu, er was de manifestatie en er waren de rellen. Die zijn pas nadien begonnen, en da’s meestal het geval. Maar in het algemeen moeten we er samen wel voor zorgen dat die spanningen afnemen. Brusafe is daarin een belangrijk element. Da’s een samenwerking met vier scholen voor politie- en veiligheidsopleidingen specifiek voor de stad. Je kan niet zomaar blind aanwerven en dan mensen hier inzetten. Interventies, beheerst geweld gebruiken, dat is een vak. En werken in Brussel is anders dan eender waar elders. Het is te gemakkelijk om te kappen op agenten die hun best doen, maar bij wie de opleiding misschien tekortschoot. De politie moet hier nog meer geïntegreerd worden in het sociale weefsel van de wijken. Dat is een verantwoordelijkheid van iedereen, en ook een werk dat nooit af is.’ Door Peter De Lobel
Foto’s Kristof Vadino