‘Het Kabila-kamp is zeer snel ontmanteld’
Félix Tshisekedi, de man die de verkiezing niet won maar sinds januari 2019 toch president van Congo is, leidt een nieuwe regering. Hij heeft nog bijna drie jaar om resultaat te boeken.
Het was een opmerkelijk staaltje realpolitik. In december 2018 hield Congo presidentsverkiezingen. Die werden overtuigend gewonnen door Martin Fayulu, de kandidaat van Lamuka, een coalitie van oppositiepartijen waartoe ook de bekende opposanten JeanPierre Bemba en Moïse Katumbi, de oud-gouverneur van Katanga, behoorden.
Toch werd niet Fayulu, maar een andere opposant president: Félix Tshisekedi. De meeste Congolezen leken dat te aanvaarden. Ze kwamen niet massaal op straat en de situatie bleef redelijk stabiel. Mede daardoor volgde ook snel erkenning van dat deel van de internationale gemeenschap dat voor Congo intussen het belangrijkste is: de buurlanden en de Afrikaanse internationale instellingen. ‘De bredere regio wil absoluut vermijden dat Congo implodeert’, reageert analist Kris Berwouts. ‘Afrika’s internationale instellingen stonden na de verkiezing voor de keuze om Tshisekedi als president te erkennen, en geweld op de korte termijn te vermijden, ofwel om te blijven hameren op respect voor de échte resultaten. Maar de entourage van aftredend president Joseph Kabila had in dat geval nooit geslikt dat Katumbi en Bemba zo mee aan de macht zouden komen. En het Congolese volk zou op zijn beurt dan weer nooit hebben gepikt dat Kabila zijn eigen kandidaat, Emmanuel Shadary, alsnog zou hebben doorgedrukt.’
Dus werd gekozen voor de eerste optie: niet langer Kabila, maar toch een opposant aan de macht, alleen dus niet de opposant die ook gewonnen had.
Tshisekedi en Kabila beklonken de deal. ‘De Congolezen aanvaardden dat, omdat ze op drie vlakken waren verrast. Kabila was onverhoopt weg, zonder dat het hem was gelukt zijn zelfgekozen opvolger te installeren. Met Tshisekedi kwam toch een opposant aan de macht, én het land was niet ontploft.’
Twijfel ging nooit weg
Het volk gaf Tshisekedi het voordeel van de twijfel, zegt Berwouts, ‘maar tegelijk ging die twijfel ook nooit weg.’
Je kan het de Congolezen moeilijk kwalijk nemen dat ze sceptisch zijn. Hun verlanglijst is al jaren erg lang. ‘De Congolezen snakken naar een beter leven, en ze wachten op een leiderschap dat de strijd tegen de corruptie ernstig neemt’, zegt Berwouts. Vooral Oost-Congo verlangt nog altijd naar het einde van het wreedaardige geweld.
Van enige vooruitgang op die vlakken is nog weinig te merken. De nieuwe president boog zich tot hiertoe vooral over de vernieuwing van het politieke apparaat. ‘Maar wel met succes’, vindt Berwouts. ‘Tshisekedi is erin geslaagd om in relatief korte tijd het Kabila-kamp te ontmantelen. Hij deed dat in verschillende stappen, die me stuk voor stuk hebben verbaasd.’
Eerst werd de parlementsvoorzitster weggestemd, daarna is ook de premier vervangen. Beiden waren Kabila-getrouwen. ‘Tshisekedi wilde ook een nieuwe meerderheid vormen, met deze nieuwe regering als resultaat.’
Tshisekedi vreet voorts ook aan de controle die Kabila uitoefende over belangrijke instellingen als het grondwettelijk hof en de Ceni, de verkiezingscommissie die onder Kabila slechts in naam ‘onafhankelijk’ was. Beide organen staan niet langer onder Kabila’s controle.
Intelligentie en integriteit
De nieuwe regering wordt gesteund door de politieke formaties van Bemba en Katumbi. Vermoed wordt dat Fayulu voluit voor de rol van oppositiepoliticus gaat.
De nieuwe ploeg telt 57 leden in plaats van 66, heeft een gemiddelde leeftijd van 47 jaar, en bestaat voor 27 procent uit vrouwen. ‘Het is een redelijk jonge, nieuwe ploeg met meerdere intelligente, integere en ambitieuze leden’, zegt Berwouts. ‘Rose Mutombo komt uit het maatschappelijke middenveld en is nu minister van Justitie. Eve Bazaiba is vicepremier. Beiden zijn sterke, competente vrouwen met een functie die weegt.’
Alleen, ze zijn onderdeel van een heterogene ploeg. ‘Afwachten of deze regering visionair genoeg kan zijn om resultaten te boeken’, zegt de Congo-kenner. ‘De volgende verkiezingen vinden al eind 2023 plaats. Het valt niet uit te sluiten dat Katumbi en Bemba niet voluit in de regering-Tshisekedi zullen investeren, als er straks opnieuw gekozen wordt.’
De Congolees in de straat koestert nog weinig illusies. ‘Voor velen in Congo lijkt de politiek in Kinshasa een andere realiteit’, zegt Berwouts. ‘Veel Congolezen hebben geleerd het onverwachte te verwachten, en dat blijft hun houding. Soms zijn ze al blij met het worstcasescenario, omdat het in Congo altijd nóg erger kan.’
‘Soms zijn Congolezen al blij met het worstcasescenario, omdat het in Congo altijd nóg erger kan’ Kris Berwouts Congokenner