Geef Europese Centrale Bank duidelijk klimaatmandaat

KLIMAATVERANDERING De rol van centrale banken staat niet in steen gebeiteld, schrijft Wouter Van Besien. Een beperkte ECB-ambitie bevoordeelt de fossiele economie. De ngo ClientEarth daagt de Nationale Bank van België voor de rechter (DS 13 april). In het vizier ligt eigenlijk de Europese Centrale Bank (ECB), en haar opkoopprogramma van bedrijfsobligaties. Om de schok van de coronapandemie op te vangen, en te veel faillissementen te voorkomen, wordt door de ECB geld in de economie gepompt, onder meer door het opkopen van bedrijfsschuld.

Daar zit de angel. De ECB bevoordeelt de ‘fossiele economie’. Het aandeel van koolstofintensieve bedrijven in het opkoopprogramma is twee keer zo groot als het aandeel van die bedrijven in de globale economie. Dat is onbegrijpelijk. De Europese leiders maken zich sterk dat ze met hun ‘Green deal’ de economie volop in de duurzame richting aan het duwen zijn. Ook de ECB zelf zegt op dat vlak heel ambitieus te zijn. Directeur Christine Lagarde zei dat ze elke mogelijkheid die ze heeft (‘every avenue available’) wil gebruiken om klimaatverandering te verslaan. Waar komt dat grote verschil tussen woord en daad vandaan?

Neutraal is niet neutraal

De ECB doet niet zomaar wat ze wil. Ze heeft een mandaat gekregen. Dat is helder en ook nogal eendimensionaal: houd de prijzen stabiel, houd de inflatie onder controle. De ECB moet ook wel het algemene beleid van de EU ondersteunen (zowel op economische vlak als ook op milieuvlak), maar dat komt pas op de tweede plek. En het mag vooral geen afbreuk doen aan de primaire doelstelling: prijsstabiliteit.

De ECB is gehouden aan het principe van ‘marktneutraliteit’. Het monetaire beleid mag de markt niet verstoren, mag geen bedrijven bevoordelen.

Het is niet aan de ECB om beleid te voeren, enkel om interventies te doen in functie van prijsstabiliteit. De onderliggende redenering is: de ECB-directie is niet door het volk verkozen, ze moet geen politieke keuzes maken.

Het ECB zit in een carcan, en om goede (democratische) redenen. Je kunt in de huidige situatie simpelweg niet verwachten dat zij economische verandering op gang brengen. En verduurzaming is nu eenmaal een vorm van verandering.

In de praktijk heeft het cynische gevolgen. De markt die niet mag worden verstoord, is die van de bedrijfsobligaties. Meestal gaat het over grotere bedrijven, en die worden daardoor bevoordeeld, waaronder relatief gezien veel meer koolstofintensieve bedrijven. De ECB geeft, door neutraal te zijn op de obligatiemarkt, de globale economie een duw in de verkeerde richting. Ze versterkt disproportioneel de financiële basis van de fossiele economie.

Huizenprijzen

De oplossing ligt voor de hand. Verbreed het mandaat van de ECB, zodat zij wel volop met het klimaat kan en mag rekening houden in haar beslissingen. De rol van een centrale bank ligt niet voor eeuwig en altijd vast. Ook vandaag al zijn er verschillende centrale banken die een ruimer mandaat hebben. De Amerikaanse Federal Reserve heeft behalve prijsstabiliteit ook maximale werkgelegenheid als

In Nieuw-Zeeland kreeg de nationale bank recent de opdracht om de huizenprijzen in bedwang te houden

evenwaardige doelstelling om na te streven. De Bank of England heeft een dynamischer systeem, waarbij geregeld concrete doelstellingen vanuit de regering worden geformuleerd. In maart van dit jaar kreeg die bank de opdracht het Britse monetaire beleid aan te passen ‘zodat het overeenstemt met het overheidsbeleid rond duurzame groei en de transitie naar een koolstofneutrale economie’. In NieuwZeeland kreeg de nationale bank recent de opdracht om de huizenprijzen in bedwang te houden. Het is perfect mogelijk (en democratisch) om de opdracht van de ECB te verruimen en haar in alle onafhankelijkheid een monetair beleid te laten voeren dat meerdere doelen dient. Naast prijsstabiliteit is klimaatneutraliteit en sociale inclusie (concreet gemaakt in bijvoorbeeld maximale jobs of betaalbare huizen) de logische uitbreiding.

Omdat dit een verdragswijziging zou vergen, en vele mensen denken dat dit nooit zal lukken, zijn er nu heel wat denkoefeningen aan de gang om het bestaande mandaat van de ECB ruimer op te vatten. Heel wat verschillende breekijzers worden daarvoor gebruikt en ik supporter voor allemaal. Sommigen zeggen dat klimaatverandering sowieso inflatie met zich mee gaat brengen, en dat dus ook vanuit de primaire doelstelling aan klimaatbeleid moet worden gedaan. Of ook: de ECB moet aan risicobeheersing doen, en dus mogen er niet te veel klimaatrisico’s op de balans staan. Dit soort onrechtstreekse benaderingen is zeker de moeite waard, en beter dan niets. Maar eigenlijk dansen ze wel wat om de hete brij.

Klimaatverandering is een gigantisch probleem. Niet omdat het misschien inflatie met zich meebrengt, of omdat er financiële risico’s gelopen worden, maar wel omdat we onze aarde aan het verknoeien zijn. Dan mag je al eens, zeer expliciet, alle instellingen de opdracht geven om die klimaatverandering te stoppen.