Pijpleidingen bedreigen honderden hectare waardevolle natuur

Een strook pijpleidingen van 45 meter breed moet de Antwerpse haven met het Ruhrgebied verbinden. Broodnodig, zegt de petrochemische sector. Daarbij dreigen honderden hectare natuur te sneuvelen.

De Vlaamse regering wil een strook van 45 meter breed, van de Antwerpse haven tot de grens met Nederlands-Limburg, voorzien van acht pijpleidingen. Die ‘leidingstraat’ moet de haven, via Nederland, verbinden met het Duitse Ruhrgebied en stoffen als propaan of waterstof vervoeren. Daarvoor keurde ze in december de startnota goed. Nu de impact op de natuur duidelijk wordt, groeit het protest.

De drie voorgestelde tracés lopen door tal van kostbare natuurgebieden. Doordat de pijpleidingen op minder dan twee meter diep moeten liggen, kunnen er geen bomen of stuiken boven groeien. Het minst ingrijpende traject raakt zo aan 344 hectare bos, graslanden en ‘biologisch zeer waardevol gebied’. Dat zijn 516 voetbalvelden. Het meest ingrijpende tracé raakt 420 hectare, of 630 voetbalvelden. ‘Je zou dit megalomaan kunnen noemen’, zegt Jos Ramaekers van Natuurpunt. ‘Het is niet omdat je op de waarde van een natuurgebied geen geld kunt plakken zoals bij een gebouw, dat het minder van belang zou zijn. De goedkoopste optie is niet altijd de beste.’

‘Stiltegebied’

Volgens de petrochemische sector moeten die leidingen er komen. ‘Dit is economisch gezien noodzakelijk om de toekomst van de petrochemie in ons land te verankeren’, zegt Gert Verreth van sectororganisatie Essencia. ‘De bestaande pijpleidingen zitten aan hun limieten, de capaciteit uitbreiden is cruciaal om buitenlandse investeringen aan te trekken.’

Ook actiegroepen en gemeentebesturen verzetten zich intussen tegen het voornemen. ‘Dit is vergelijkbaar met een autosnelweg van twee keer zes rijstroken, van Antwerpen tot aan de grens, waar nooit meer een boom op zal groeien’, zegt Frans Morawski, een Limburger die op Facebook een actiegroep trekt. ‘Ze doen alsof de petrochemie in Antwerpen van nationaal belang is. Wij vinden dat dat voor natuur geldt. Dit is gewoon een kwestie van geld versus natuur.’ De actiegroep roept inwoners in betrokken gemeenten op om verzet aan te tekenen.

Ook bij gemeentebesturen rommelt het. ‘Wij tekenen bezwaar aan’, zegt Fons Verwimp (Vooruit), burgemeester van Tessenderlo. Een tracé dreigt dwars door het natuurgebied Gerhagen in zijn gemeente te lopen. Dat werd destijds nog uitgeroepen als eerste ‘stiltegebied’ met kwaliteitslabel in Vlaanderen. ‘Aan dat waardevol gebied is jarenlang gewerkt, met Europese steun’, zegt Verwimp. ‘Als dat tracé er komt, wordt het volledig geruïneerd. De schade zal niet te herstellen zijn.’ Hij wil zich samen met buurgemeenten Lummen en Diest tegen de plannen verweren. Ook enkele gemeenten in de provincie Antwerpen, zoals Westerlo, protesteren.

Modal shift

Voorstanders zeggen dat de pijpleidingen ook grote voordelen bieden: ze zouden transport over de weg vervangen en zo bijdragen tot de klimaatdoelstellingen. Volgens Verreth van Essencia gaat het om ‘honderdduizenden vrachtwagens die van de weg worden gehaald’. Dat maakt dat een organisatie als Natuurpunt erg gewrongen zit. ‘De pijpleidingen dragen inderdaad bij aan een modal shift in mobiliteit’, zegt Ramaekers. ‘Natuurlijk zien we dat voordeel, en we zijn daarom niet principieel tegen. Maar de impact op de natuur is drastisch. De confrontatie tussen natuur en het behalen van milieudoelstellingen zien we steeds vaker.’ De organisatie hoopt dat aanpassingen mogelijk zijn ‘om hoogwaardige natuur te ontzien’.

Bij de chemiesector zijn ze zich bewust van de moeilijkheden. ‘We begrijpen dat het in zo’n dichtbevolkt gebied als Vlaanderen niet evident is om zo’n traject te bepalen’, zegt Verreth. ‘Maar je kan geen omelet bakken zonder eieren te breken. De chemie is onze belangrijkste exportsector, de ruggengraat van de economie. Dit project is goed voor het milieu en helpt bij de energietransitie. Die voordelen moet je ook bekijken.’

Op het kabinet van Vlaams minister voor Omgeving Zhal Demir (N-VA) klinkt het dat ze ‘alle inspraakreacties ter harte zullen nemen, en uitkijken naar alle ingestuurde alternatieven’.

‘De confrontatie tussen natuur en het behalen van milieudoelstellingen zien we steeds vaker’

Jos Ramaekers Natuurpunt

1

Wat is de leidingstraat?

De leidingstraat wordt een strook van 45 meter breed, die wordt gereserveerd om vijf tot acht pijpleidingen ‘van nationaal belang’ in te graven. Ze zal verschillende (gevaarlijke) stoffen tussen de Antwerpse haven en het Duitse Ruhrgebied transporteren. Er worden drie tracés voorgesteld: een noordelijk, een zuidelijk en een gecombineerd tracé. Ze vertrekken aan de Tijsmanstunnel in de Antwerpse haven en lopen doorheen de provincies Antwerpen en Limburg, naar Dilsen-Stokkem of Maasmechelen. Daar zullen ze via Nederland aansluiten op het Ruhrgebied. Er komen ook aftakkingen naar de chemieclusters in Geel, Meerhout, Tessenderlo en Beringen. 2

Waarom moet ze er komen?

De pijpleidingen moeten de concurrentiepositie van de Antwerpse petrochemische cluster versterken. ‘Een kwart van het transport van de chemie loopt al via pijpleidingen’, zegt Gert Verreth van sectorfederatie Essenscia. ‘Die leidingen raken stilaan verzadigd. En buitenlandse firma’s kijken sterk naar het pijpleidingen- netwerk als ze beslissen over investeringen.’ De pijpleidingen passen ook in de groene ambities van zowel Vlaanderen als de Europese Commissie, omdat het vrachtwagens van de weg zou halen. Al is niet iedereen daarvan overtuigd. ‘Dit gaat gewoon over minder bijkomend transport’, zegt Frans Morawski, die een actiegroep trekt. ‘Er zal door die leidingen niet één vrachtwagen minder over de wegen rijden.’

De leidingstraat moet ook de energietransitie ondersteunen, door onder meer waterstof te transporteren om milieuvriendelijk energie op te wekken.

3

Wat is de impact?

Bij elk van de trajecten zullen woningen onteigend worden, gaande van vijftien tot tachtig huizen. De grootste impact is er voor landbouw- en natuurgebieden. In de natuurgebieden mogen op de strook van 45 meter geen ‘diepwortelende’ gewassen zoals struiken of bomen meer komen, omdat de leidingen dicht bij de oppervlakte liggen. Dat zou een kaalslag betekenen van wel 344 tot 420 hectare.

Natuurpunt ziet bovendien ook problemen met natuur zonder diepwortelende gewassen, zoals vijvers of heide, omdat graafwerken daar de bodemstructuur kunnen ontregelen. Maar de organisatie zit gewrongen in haar verzet, want ze ziet wel de mogelijk positieve impact van pijpleidingen, zoals minder vrachtverkeer. ‘De oplossing voor milieuproblemen heeft vaak een negatieve impact op de natuur’, zegt Jos Raemaekers. ‘Dat is moeilijk.’

De impact op landbouwgebied wordt in de startnota als gering beschouwd, maar ook daar heerst scepsis. Er zullen nooit acht pijpleidingen in één keer in een leidingstraat worden gelegd, dus menen critici dat de landbouwgronden om de zoveel jaar opnieuw zullen worden opengelegd om alweer de volgende leiding aan te leggen.

4

Kon dat niet elders?

De overheid onderzocht andere trajecten, zoals parallel aan de E313, maar die acht ze niet geschikt. Ook het Albertkanaal is geen optie: op de bodem kunnen ankers schade aanrichten, op de oever is geen plaats, en onder het kanaal is technisch en financieel onhaalbaar.

5

Wanneer komt dit er?

De Vlaamse regering heeft de startnota in december goedgekeurd. De afgelopen weken werden gemeenten en burgers via online infomomenten ingelicht over de plannen. Tot eind april kunnen bezwaren worden ingediend, wat actiegroepen, burgers en gemeentebesturen steeds meer willen doen.

Dat is maar de eerste stap van een heel proces, waarbij nog een resem inspraakmomenten de revue passeren. Dat moet uiteindelijk leiden tot een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. Dat zal sowieso niet voor 2023 gebeuren. Als de leidingstraat die hele procedure overleeft, moet voor het graven van de eerste pijpleiding nog een procedure worden opgestart. Dat zal dus niet voor morgen zijn. Karsten Lemmens

‘Er zal door die leidingen niet één vrachtwagen minder over de wegen rijden’

Frans Morawski Actievoerder