Ondanks corona opvallend minder doden begin dit jaar
Er zijn dit jaar in ons land al meer dan 4.000 mensen aan covid-19 bezweken. Dat zijn er minder dan in een doorsnee griepseizoen. Gezien er geen griep rondwaart, vallen er in de kering veel minder doden dan in een normaal jaar.
Viroloog Steven Van Gucht (Sciensano) heeft het in zijn carrière nog nooit meegemaakt – sterker nog: we hebben dit al in honderd jaar niet meer meegemaakt. Er waarde dit jaar geen griep door het land. In de woonzorgcentra en ziekenhuizen hebben ze er wel naar gezocht, maar geen enkel geval gevonden. Dit jaar zijn er in de labo’s welgeteld 14 griepgevallen vastgesteld. Dat is ontzettend weinig. In een normaal griepseizoen zijn er duizenden gevallen, en jaarlijks bezwijken ook duizenden landgenoten aan het griepvirus.
Uit de BeMomo-projecties van Sciensano valt af te leiden dat in precoronatijden in de eerste drie maanden van het jaar elke dag gemiddeld 75 mensen meer overlijden dan in augustus, de maand met de laagste sterfte. Dat komt dus, over drie maanden, neer op 6.750 bijkomende doden – in vergelijking met de sterftecijfers in augustus.
Wel oversterfte in andere landen
Die grote wintersterfte is vooral op het conto van de griep te schrijven. ‘Griep is de belangrijkste motor van het seizoenseffect’, zegt Van Gucht. ‘Maar ook verkoudheidsvirussen leiden af en toe tot een zware longontsteking, en opname op intensieve zorg. Alleen is het veel uitzonderlijker.’ Ook de winterse condities, zoals koudeprikken, veroorzaken bijkomende sterfte, al blijft die veel beperkter dan bij een hittegolf. In heel 2018 stierven volgens de officiële statistieken bijna 5.300 mensen aan griep of een longontsteking.
Dat er dit jaar géén griepdoden waren, heeft een merkwaardig effect op de sterftecijfers. Ondanks de al meer dan 4.000 covid-19slachtoffers dit jaar, waarvan ruim 3.300 in de eerste drie maanden, vielen er tot nog toe uitzonderlijk weinig doden. In een normaal griepseizoen zouden er immers méér mensen overleden zijn dan er in 2021 aan covid-19 overleden. Er stierven in de eerste drie maanden gemiddeld 321 mensen per dag. Het sterftecijfer per inwoner lag in de Belgische geschiedenis slechts twee keer lager (in 2011 en 2014), al gaat het wel over voorlopige cijfers. De definitieve cijfers kunnen nog iets hoger uitkomen, maar zullen dat beeld niet drastisch bijstellen. Het uitblijven van griep resulteert in een ondersterfte: er zijn in het eerste kwartaal bijna 2.300 mensen minder overleden dan gemiddeld in die periode voor sars-CoV-2 zijn intrede deed. Tachtig procent van de ondersterfte situeert zich bij 75-plussers. Opvallend is dat er bij 65- tot 74-jarigen wel evenveel doden vielen als in pre-coronatijden.
Ook andere Europese landen kenden geen griep, maar in het begin van het jaar wel oversterfte, door de sterke derde golf. Dat was onder meer het geval in het VK, Ierland, Spanje en Portugal. Het illustreert dat ons land, in vergelijking met andere landen, de eerste maanden van 2021 relatief goed doorgekomen is.
Mogelijk zien we in april ook bij ons een lichte oversterfte doordat de covid-19-overlijdens door de derde golf opnieuw toegenomen zijn.
Waarom dan maatregelen?
Dat er dit jaar geen griep was, komt natuurlijk door de coronamaatregelen, zoals handen wassen, afstand houden, contacten beperken, beperkt reizen. Die houden niet alleen coronavirussen tegen, maar ook griep- en andere virussen.
Het is verleidelijk te denken: als vandaag minder mensen overlijden dan gebruikelijk in een griepseizoen, waarom nemen we dan al die vrijheidsbeperkende maatregelen? De griepslachtoffers, hoe betreurenswaardig ook, namen we er in het verleden toch ook gewoon bij?
‘Een denkfout’, zegt Van Gucht. ‘Dat er geen griep circuleert, illustreert net dat de maatregelen erg goed werken. Jammer genoeg is dat niet voldoende om sars-CoV-2 tegen te houden, omdat dat virus nog een stuk besmettelijker is en er in de bevolking weinig immuniteit is.’
Overheden nemen de coronamaatregelen in de eerste plaats om te voorkomen dat de ziekenhuizen de toestroom aan patiënten niet meer aankunnen. Het vermijden van doden is een belangrijke ‘bijvangst’.
Zonder de coronamaatregelen had het zorgsysteem af te rekenen met een gelijktijdige griep- én covid-19-epidemie. ‘Dan was het niet meer behapbaar voor de zorg. Als je een enorme toevloed aan patiënten krijgt, zoals in Brazilië is gebeurd, overlijden ook jonge mensen, omdat ze niet meer de nodige zorg krijgen’, zegt Van Gucht.
Dat we volgend jaar mogelijk wel een combinatie van griep en covid-19 zullen krijgen, kan opnieuw druk zetten op de ziekenhuizen. ‘Dan moeten we hopen dat het beheersbaar blijft, dankzij de brede vaccinatiecampagne’, zegt Van Gucht. ‘Maar de winter zal een druk respiratoir seizoen blijven.’
‘Zonder de coronamaatregelen had het zorgsysteem af te rekenen met een gelijktijdige griep- én covid-19-epidemie. Dan was het niet meer behapbaar’
Steven Van Gucht Viroloog