Kan een T-shirt van 2,99 euro duurzaam zijn?

Een T-shirt voor kinderen dat niet meer kost dan 2,99 euro, kan volgens textielketen Zeeman toch zonder gewetenswroeging gekocht worden. ‘Wij maken kleding met respect voor mens en milieu, met steeds meer duurzame materialen’, klinkt het in het meest recente reclamespotje voor de kindercollectie.

De Nederlandse keten probeert consumenten er al jaren van te overtuigen dat lage prijzen kunnen samengaan met duurzaamheid en goede arbeidsomstandigheden. In 2019 sloot Zeeman zich aan bij Fair Wear, een organisatie die zich inzet voor leefbare lonen bij de textielarbeiders in de producerende landen. Fair Wear is ontstaan vanuit de Nederlandse vakbond FNV, de ngo Schone Kleren Campagne en enkele kledingbedrijven. Er hebben zich 127 merken bij aangesloten, waaronder ook JBC, Mayerline en Filippa K.

‘De T-shirts van 2,99 euro komen uit Bangladesh. We werken al meer dan tien jaar samen met de leveranciers daar, en het vertrekpunt is voor ons dat er leefbare lonen betaald worden’, zegt Arnoud van Vliet, die bij Zeeman

verantwoordelijk is voor het duurzaamheidsbeleid. ‘Hoeveel dat precies is, verschilt per regio en per fabriek. We trainen onze leveranciers om alle kosten correct in rekening te brengen, ook de leefbare lonen’.

Dat de T-shirts toch zo goedkoop kunnen zijn, komt doordat de lonen van de productiearbeiders maar een klein deel

van de eindprijs uitmaken. Volgens Fair Wear gemiddeld 2 tot 5 procent, bij Zeeman iets meer omdat de eindprijs erg laag is. ‘Fair en betaalbaar hoeven elkaar niet te bijten’, zegt Lotte Schuurman van Fair Wear. ‘Duurdere kleding is niet automatisch duurzamer.’

Dat een hogere prijs geen garantie is dat een kledingstuk onder betere omstandigheden geproduceerd is, erkent ook Sara Ceustermans van Schone Kleren Campagne. Productie in de EU is dat evenmin. ‘Ook in Bulgarije of Roemenië kunnen de lonen te laag zijn voor een leefbaar bestaan. De kloof is daar niet per se kleiner dan in bijvoorbeeld Bangladesh’.

‘In de fabrieken waarmee we samenwerken, wordt ook kleding voor duurdere merken gemaakt, maar de lonen blijven dezelfde’, zegt woordvoerster Caroline Van Turennout van Zeeman. Dat er grote prijsverschillen zijn bij T-shirts, heeft te maken met andere factoren. Belangrijk is dat Zeeman nauwelijks aan fast fashion doet. De kleding is tijdloos.

Zeeman heeft nauwelijks collecties die na een seizoen moeten worden afgeprijsd of uit de handel worden genomen. Het betekent dat de volumes groot kunnen zijn. Voor een fabrikant zijn dat aantrekkelijke voorwaarden. Ook bespaart Zeeman zo veel mogelijk op het ontwerp, de verpakking, het transport, de marketing en de winkelinrichting. Die factoren hebben een grotere impact op de prijs dan de lonen in Bangladesh.

‘Fair Wear is een geloofwaardige organisatie’, zegt Sara Ceustermans van Schone Kleren Campagne. ‘De leden gaan een vrij compleet engagement aan en worden elk jaar doorgelicht.’ Maar 100 procent zekerheid heb je niet als consument, erkent Fair Wear zelf. ‘Dat komt doordat de structuur van de keten enorm complex is’, licht woordvoerster Lotte Schuurman toe. ‘Fabrieken werken soms voor tientallen klanten. Als er eentje ijvert voor hogere lonen en minder overuren, kan het altijd zijn dat de andere klanten juist druk zetten voor minder gunstige arbeidsvoorwaarden. Daardoor is het niet zo eenvoudig om te beïnvloeden wat er op de fabrieksvloer gebeurt.’

Het Zeeman-jaarverslag voor 2019 vermeldt dat er 34 fabrieksaudits werden uitgevoerd, waarbij 11 verbeterpunten werden vastgesteld ‘die inmiddels gecorrigeerd zijn’.

Op de vraag of een T-shirt van 2,99 euro oké kan zijn, zegt Ceustermans: ‘Ik twijfel. Ik ga niet nee zeggen, maar het zou me verbazen.’ Als consument is het erg moeilijk om 100 procent zeker te zijn dat je kleding met respect voor mens en milieu is tot stand

gekomen, zegt ze. ‘Daarom pleiten wij voor wettelijke regels. Die zouden van toepassing moeten zijn op alle kleding die in België verkocht wordt.’ Ook Schuurman en Van Turennout hameren op de noodzaak aan regels die een gelijk speelveld creëren. Zo zouden de praktijken die Fair Wear en gelijkaardige organisaties promoten, voor iedereen gelden.

Conclusie: De prijs van een kledingstuk wordt slechts gedeeltelijk bepaald door de lonen in de productielanden. Als andere kosten zo laag mogelijk blijven, sluiten lage prijzen en eerlijke lonen elkaar niet uit.