Dertig jaar president, gestorven aan het front
Idriss Déby, bondgenoot van het Westen tegen islamistische milities, is omgekomen aan het front. Hij was pas herkozen als president van Tsjaad. Zijn zoon neemt de macht over.
President Idriss Déby (68) was naar de oorlogszone, op 300 kilometer ten noorden van de hoofdstad Ndjamena, gereisd om een tegenaanval te leiden tegen het Front voor Verandering en Harmonie (Fact), een rebellenleger dat wordt aangevoerd door afvallige officieren. Op 11 april, niet toevallig op verkiezingsdag, had het Fact vanuit Libië een succesvol offensief gelanceerd.
Zondag en maandag waren de gevechten bijzonder hevig en leden beide partijen zware verliezen. Ook Déby raakte zwaargewond en zou enkele uren later tijdens een repatriëringsvlucht naar Ndjamena overlijden.
Van Déby was bekend dat hij graag naar het oorlogsfront trok om zelf bevelen te geven. Een man die liever in officiersuniform rondliep dan in burgerplunje, luidde het. In de jaren 70 kreeg hij een militaire training in Frankrijk, waar hij ook zijn brevet voor gevechtspiloot haalde. In 1978 keerde hij terug naar Tsjaad, waar hij de machtsovername van Hissène Habré steunde, om uiteindelijk diens stafchef te worden.
Veldmaarschalk
Maar toen Habré zich steeds meer ontpopte tot een brutale dictator, lanceerde Déby vanuit Soedan zijn eigen rebellengroep waarmee hij in 1990 de macht greep. Déby was minder gewelddadig dan zijn voorganger, maar slaagde er wel in om zijn zonen en familieleden op cruciale posten in de overheid, de olieeconomie en het leger te plaatsen. Oppositiepartijen en vrije media kregen decennialang weinig zuurstof, waardoor achtereenvolgende presidentsverkiezingen de facto een eenmansrace waren.
Déby, die meerdere couppogingen wist af te wenden, had een grondwetswijziging geforceerd die hem tot 2033 aan de macht moest houden. Sinds vorig jaar liet hij zich ‘veldmaarschalk’ noemen en over de recente presidentsverkiezingen zei hij vooraf dat hij ze sowieso zou winnen; een uitspraak die tegenstanders furieus maakte.
Enkele uren voor zijn dood vernam Déby tot zijn tevredenheid dat hij 79 procent van de stemmen had gehaald: een monsterscore die hem van een zesde mandaat verzekerde, maar die zijn tegenstrevers overtuigde van het feit dat de president in feite een dictator was geworden.
Parlement ontbonden Frankrijk en de Verenigde Staten hebben Deby’s autoritaire houding jarenlang getolereerd, omdat ze in de Tsjaadse president een cruciale medestander vonden in de strijd tegen islamistische groeperingen als Boko Haram, IS en Al Qaeda. Voor het Franse leger is Ndjamena een belangrijke uitvalsbasis voor operaties tegen islamistische groeperingen in de Sahel. In februari nog kondigde Tsjaad, tot grote tevredenheid van Parijs, aan 1.200 manschappen te leveren ter ondersteuning van 5.100 Franse militairen in de regio.
Die grote strategische belangen verklaren waarom een militaire overgangsraad gisteren zo snel mogelijk Déby’s zoon Mahamat Idriss Déby, een 37-jarige viersterrengeneraal, tot interim-president aanstelde. Een chaotisch machtsvacuüm en een eventuele coup moesten koste wat het kost vermeden worden.
Mahamat Déby belooft ‘vrije en democratische verkiezingen’, maar die zullen pas ten vroegste over achttien maanden plaatsvinden. De regering en het parlement zijn ontbonden, in het hele land geldt een avondklok en alle grenzen zijn gesloten. Volgens bepaalde diplomaten komt dat in de feiten neer op een coup, omdat eigenlijk de parlementsvoorzitter tot interim-president aangesteld had moeten worden.
Toch ziet het ernaar uit dat ook nu het Westen weinig bezwaren zal uiten tegen de beslissing van de militaire overgangsraad. Parijs en Washington redeneren dat Mahamat Déby en zijn militaire raad de stabiliteit snel zullen herstellen, waardoor zowel de strijd tegen de Fact-rebellen als de campagnes tegen islamistische milities voortgezet kunnen worden.