Charleroi, 15.59 uur
‘Ik heb altijd al een meisje willen zijn’, zegt Minnie Mouse. Samen met zijn vriend Moad Mouslih (18), die Mickey speelt, treedt Nawfal Largo (18) op voor Soraya, het dochtertje van de oudste zus van Moad, die vandaag 2 jaar is geworden. Ze heeft een kinderparty georganiseerd op de parkeerplaats van haar beautysalon Shiny-Bloom aan de Rue SaintBernard. Alle neefjes en nichtjes dansen vrolijk in het rond. Soraya is helemaal gek van Mickey en Minnie Mouse, maar van de twee levensgrote dansende muizen is ze doodsbang. Zodra de twee vrienden de maskers opzetten, begint Soraya te krijsen.
Nawfal is linksbuiten van Olympic Charleroi, op zijn zestiende debuteerde hij in het eerste team. ‘Ik ben tweevoetig, razendsnel en heb dit seizoen 24 doelpunten gemaakt, niet slecht voor een buitenspeler.’ Moad is sinds een jaar professioneel thaibokser in de categorie tot 70 kilogram. Hij traint bij DC Boxing, waar ook de grote kampioen Anis Bouzid traint. ‘Wij zijn echte sportfanaten, wij leven voor onze sport, eten gezonde voeding en trainen vijf keer in de week, los van de wedstrijden.’
Mickey en Minnie dansen op C’est une frappe van DJ Hamida en op Boshret kheir van Hussain Al Jassmi uit 2014. ‘Een vrolijk lied waar we als kinderen op dansten. Nu weten we dat het ook een politiek lied is.’ De Arabische Lente was net de kop ingedrukt, de democratisch verkozen president Morsi van de Moslim Broederschap was afgezet en nieuwe ‘verkiezingen’ kwamen eraan. In de videoclip zie je Egyptenaren dansen op straat en bordjes ophouden met teksten om toch vooral te gaan stemmen: ‘Jouw stem helpt’. Maar alles bleef zoals het was. Generaal Al-Sisi won met 97 procent van de stemmen de verkiezingen. Het was het einde van de Arabische Lente.
‘Wij dromen allebei van een sportcarrière. Sport is hard, net als de politiek, maar wel eerlijk.’ Nawfal weet het zeker, hij wordt de nieuwe linksbuiten van Real Madrid. Maar ook al is hij straks een wereldster, hij blijft samen met zijn vriend Moad in de huid kruipen van Minnie Mouse. ‘Je veux être une fille de temps en temps.’
De ceo van Imec, Luc Van den hove, staat in de ochtendzon te wachten voor de ingang van zijn onderzoeksinstelling. Stipt om 8.30 uur rijdt een zwarte wagen voor. Thierry Breton (66) stapt uit. De Europese commissaris voor Interne Markt is een man met een missie. Overal waar tekorten dreigen, aanvoerketens haperen of de productie stokt, mengt hij zich tegenwoordig, met opgestroopte mouwen. Als het niet over mondmaskers of vaccins gaat, dan over halfgeleiders, zoals vandaag in Leuven. Bij Volvo en Audi ligt de band voor de zoveelste keer stil door een gebrek aan chips. Hier bij Imec worden ze bedacht, maar de productie wordt volledig gedomineerd door drie grote internationale bedrijven ver weg.
De Imec-baas is het gewend om commissarissen over de vloer te krijgen. Ooit was Neelie Kroes hier, binnenkort is Margrethe Vestager aan de beurt. Maar hij moet het toegeven: Breton is atypisch. ‘Je voelt meteen dat hij in een vorig leven zelf ceo was.’ Dat blijkt tijdens het bezoek aan het stof- en trilvrije hart van de chipontwikkeling, waar onderzoekers ingepakt in witte pakken werken. Breton stelt vragen zoals de baas van een fabriek dat zou doen. ‘Hoelang duurt de ontwikkeling? Nóg twee jaar?’ of: ‘Hoeveel investeringen zitten er in de machines, 3 miljard euro? En het is hier 12.000 vierkante meter groot?’ Om meteen zijn kabinetschef aan te porren: ‘dat is 250.000 euro per vierkante meter, stel je voor!’
Hij neemt ook geregeld de rol van gids over of richt zich tot de journalisten. ‘Dit is de beste onderzoeksinstelling van de wereld. Hier gebeurt het, niet in Taiwan of in de Verenigde Staten. Hier vinden ze de chips van de toekomst uit. C’est une fierté pour l’Europe!’ Om niet veel later Van den hove meer dan eens te onderbreken tijdens de persconferentie. Een vraag voor de ceo? ‘Mag ik?’ Correspondenten in Brussel zijn gewend om dan naar ellenlange antwoorden te luisteren, meestal nadat hij heeft beloofd om kort te zijn. Maar vandaag is hij ongewoon bondig.
Grote vissen
Breton krijgt nog een geschenk mee. De kleinste en krachtigste chips ter wereld, net ontwikkeld in Leuven, in primeur en ingekaderd. Op Twitter schrijft hij: ‘Halfgeleiders van *EEN PUNT VIER* nanometer, een wereldrecord. Dat is 0,0000000014 meter. Europa ligt op kop in de #nanometer race.’ Zijn ogen blinken. ‘Die halfgeleiders krijgen een plek op mijn kantoor. Ze gaan mijn vissen de stuipen op het lijf jagen!’
Dat is een grapje. Breton heeft geen aquarium in het Berlaymontgebouw. Wel veel herinneringen aan vorige levens. Zoals een foto met Jacques Chirac, die hem minister van Financiën maakte of een vergeeld beeld met Bill Gates. Zijn adressenboekje is indrukwekkend. Zo rekent hij de rijkste man van Frankrijk, Bernard Arnault en Isabelle Huppert tot zijn vrienden. Op de kasten van zijn kantoor staan ook veel herinneringen aan vervlogen levens, met een enorme collectie fossielen en een originele brief van Einstein.
Als hij rond de middag vanuit Leuven weer richting kantoor rijdt, heeft hij al meer uren op de teller dan de meeste mensen. De commissaris staat elke dag om 4.30 uur op, om voorsprong te nemen. Als zijn kabinetsmedewerkers hun telefoon aanzetten, is het niet ongewoon dat de berichten met de marsrichting van die dag al binnengelopen zijn. Dat ritme hielp in volle vaccinpaniek, toen de farmabedrijven plots de afgesloten afspraken niet nakwamen. Breton belde elke ochtend om vijf uur met de Franse ceo van AstraZeneca, Pascal Soriot, om te horen hoe het nu zat met de productie en de leveringen. Vaccins behoorden nochtans niet tot de portefeuille van de commissaris, maar in volle crisis deed hij er alles aan om zich binnen de Europese Commissie incontournable te maken.
Ceo onder commissarissen
‘De verwachtingen waren hooggespannen toen hij commissaris werd, gezien zijn verleden als captain of industry. Maar hij
begon slecht’, vertelt een bron binnen de Europese Commissie. ‘Hij had echt tijd nodig om zich aan te passen aan het apparaat. Niet iedereen nam hem op dat moment ernstig, de ‘big shot’ die aan de boom ging schudden.’ Tot de pandemie en de paniek uitbraken in Brussel. ‘Men kreeg er geen vat op, ook niet op de farmabedrijven De Europees commissaris voor Gezondheid en Voedselveiligheid, de Cypriotische Stella Kyriakides woog te licht.’ Het is een Europese portefeuille die normaal zo weinig voorstelt dat hij nooit naar de sterkste politici gaat. ‘Dan volgde de bijsturing.’ Voorzitter Ursula von der Leyen liet toe dat Breton zich opwierp als Monsieur Vaccin.
Als ceo onder de commissarissen bezocht hij zowat alle denkbare spelers. Van Pfizer in Puurs en een fabriek van Johnson & Johnson in Barcelona tot de toeleverancier van AstraZeneca in Leiden. En dat terwijl hij als commissaris al drie directoraten-generaal onder zich had – van defensie tot digitalisering – wat sowieso erg ongewoon is. Nu doet hij net hetzelfde met de halfgeleiders. ‘Hij was de juiste persoon om zijn vinger op te steken en te zeggen: “Ik doe dit wel!” Hij zit er enorm bovenop. Hij boekt resultaat’, klinkt het in de Europese wandelgangen. Kantelde de toestand door zijn tussenkomsten of door de tikkende tijd? De perceptie heeft hij alvast mee. Hij gaf minstens de indruk dat de zaken in handen genomen werden. Met Soriot kwam het niet meer goed, Fransman of niet. Het ging er keihard aan toe, de vertrouwensbreuk was te groot.
Even Netflix bellen
De rol van crisismanager heeft hem altijd gelegen. Voor Breton ceo van de Franse gigant Atos werd, redde hij drie bedrijven van de ondergang. In Le Monde omschreef een topman van Orange hem ooit als ‘een spoedarts’. In een eerder interview met De Standaard deed de Fransman die vergelijking af als onzinnig, om er meteen aan toe te voegen dat France Télécom wel een schuldenberg ‘zo groot als Portugal’ torste toen hij er het roer overnam. Hij aarzelt ook nooit om erop te wijzen dat hij bij een wereldspeler als Atos 120.000 werknemers onder zich had. Net als bij het Franse ministerie van Financiën vier keer meer volk dan de volledige administratie van de Europese Commissie samen. Op het moment dat er in volle pandemie niet genoeg
Kwatongen in de Europese wijk wijzen er graag op dat hij toch vooral een baas van staatsbedrijven was. Die aanval is doelbewust. Want Breton botst ook in het Berlaymont, en niet een beetje. Her en der wordt hij te Frans bevonden
Op het moment dat er in volle pandemie niet genoeg mondmaskers waren, belde Breton naar de baas van kledingketen Zara. ‘U heeft toch stof, kunt u er dan geen elastieken aan naaien?’
mondmaskers waren, belde hij naar de baas van kledingketen Zara. ‘U heeft toch stof, kunt u er dan geen elastieken aan naaien?’ Toen de Europeanen massaal moesten thuiswerken en de netwerken daaronder kreunden, pakte hij de telefoon om Netflix te overtuigen de resolutie te verlagen, wat ook gebeurde. Toestemming aan zijn voorzitter vraagt hij daarvoor niet.
Kwatongen in de Europese wijk wijzen er graag op dat hij toch vooral een baas van staatsbedrijven was. Die aanval is doelbewust. Want Breton botst ook in het Berlaymont, en niet een beetje. Her en der wordt hij te Frans bevonden, de commissaris zou de Commissie ook Franser willen maken. Zo is er een belangrijke ideologische strijd losgebarsten over de economische en strategische toekomst van de Europese Unie. Bij Imec vermeldde Breton niet alleen ‘zijn vissen’ toen hij de halfgeleiders overhandigd kreeg. Nee, hij zei ook: ‘Ils vont faire peur à Valdis’. Een steek naar Valdis Dombrovskis, de Letse commissaris voor Handel die samen met de Deense commissaris voor Mededinging Margrethe Vestager zijn nemesis in Brussel is. Zoals hij door het Imec-gebouw raasde, zo heeft hij ook de Wetstraat 200 bestormd.
Zijn idee: de Europese markt moet beter beschermd worden, we moeten minder afhankelijk worden van verre landen, niet zo naïef zijn. Intussen moest hij toch ook al in het zand bijten. In de officiële communicatie van de Commissie heet de missie ‘open strategische autonomie’ als er over de toekomst gesproken wordt, maar hij blijft koppig aan ‘strategische autonomie’ vasthouden. ‘Hij verdedigt dat met een radicaliteit die soms verbaast’, aldus een Europese bron. ‘Zo stond hij 100 procent achter het mechanisme om vaccins niet zomaar meer uit te voeren, hoewel dat voor een land als België bijvoorbeeld erg gevoelig ligt. Toch probeert premier Alexander De Croo hem te vriend te houden.’ Hij is ook de man van Emmanuel Macron in Brussel.
‘Vrienden van de vrije markt’
Zijn entourage is fel. ‘Hij heeft als minister van Financiën nog bedrijven geprivatiseerd. Dat hij geen liberaal zou zijn, ça fait rigoler en France. Daar twijfelt in Frankrijk niemand aan.’ Maar er is ook harde kritiek op de eigen Europese Commissie, die niet zou beseffen dat de wereld veranderd is, en dus ook onvermijdelijk de spelregels. Denk aan de opkomst van China, de VS postTrump. ‘Er is veel dogmatisme’, vindt een ingewijde. ‘En waar waren onze vrienden van de open strategische autonomie toen de Amerikanen geen vaccins wilden overvliegen toen wij ze nodig hadden en zij ze niet gebruikten? We vroegen niet om liefdadigheid, we wilden ze betalen, maar dan nog lieten de Amerikanen de vaccins liever in hun diepvriezers liggen. Onze vrienden van de vrije markt moeten toch begrepen hebben dat die niet altijd in het voordeel van Europa speelt?’
En dat Breton geen teamspeler zou zijn? ‘Onzin, bovendien verandert er ideologisch veel in Brussel. Hij is zeker geen lone wolf.’ Zo zitten de Italiaan Paolo Gentiloni, commissaris voor Economie, en Didier Reynders in zijn kamp.
Overal waar de Europees commissaris komt, valt het op. Hoe hij van dat overdreven Franse zelfbewustzijn ook Europees zelfvertrouwen probeert te maken. Zoals bij Imec, waar hij het voortdurend benadrukt, ‘dat Europa aan het stuur zit’. Dat zonder Europa geen enkele fabriek met halfgeleiders zou draaien. ‘Mijn missie is dat aan de hele wereld duidelijk maken.’ En met een haast karikaturaal Frans accent: ‘Europe is ready!’ Zijn kabinet ademt die ambitie mee uit. ‘We mogen ons niet laten doen’, zegt iemand. En op Twitter: #YesEUcan. Dat is verfrissend. De vraag is wat het ons finaal oplevert. Breton belooft de productie van chips Europees te verdubbelen. Dat wiebelt tussen ambitie en illusie. Uitgerekend na zijn bezoek aan Imec loopt een telex binnen. TSMC, de cruciale Taiwanese producent van chips, kondigt aan een nieuwe fabriek te willen openen in … Japan.
De tijd zal het uitwijzen. Maakt hij echt het verschil of laat hij zich meeslepen door zijn eigen enthousiasme en de naïviteit die hij de Europese Commissie nochtans zelf graag verwijt?
De Amerikaanse president Joe Biden gaf zijn Russische collega Vladimir Poetin naar eigen zeggen enkele duidelijke wenken mee bij hun ontmoeting in een villa in Genève afgelopen week. Biden had laten weten dat hij cyberaanvallen op ‘bepaalde kritieke infrastructuur’ niet zou dulden en zou reageren op acties die de ‘vitale belangen’ van de VS of hun bondgenoten aantasten. En hij had gecommuniceerd dat de toewijding van de VS aan de ‘territoriale integriteit’ van Oekraïne ‘onwankelbaar’ was.
Ook Josep Borrell, Hoge Vertegenwoordiger voor het buitenlandbeleid van de EU, onderstreepte het belang van Europese ‘push back’-maatregelen tegen Moskou. Tijd voor een ‘meer robuuste’ houding op thema’s als democratische waarden en Oekraïne, verklaarde Borrell.
Maar ook na een week van vastberaden verklaringen blijft het onzeker hoeveel tegenwerk de westerse bondgenoten precies zullen bieden om de status quo te breken die Poetin gecreëerd heeft. Zijn annexatie van de Krim in 2014 en blijvende destabilisering van de Donbas-regio, maakten het principe dat je in Europa niet zomaar delen van buurlanden inpalmt, weer wankel. Door ‘facts on the ground’ te creëren, veranderde de Russische president een ‘ondenkbaar’ scenario in het nieuwe normaal. Sindsdien moesten de bondgenoten van Oekraïne zich geregeld afvragen hoe belangrijk het voor hen is om de ‘territoriale integriteit’ van het land te verdedigen.
EK-shirts met de Krim erop
Hoe langer die situatie bleef bestaan, hoe meer ruimte er kwam voor twijfel. Het Oekraïense nationale voetbalelftal herinnerde de buitenwereld nog eens aan de normale gang van zaken door de contouren van hun land op hun EK-shirts te zetten, inclusief de door Rusland geannexeerde Krim.
Volgens de politicoloog Nicolas Tenzer, verbonden aan de Parijse universiteit Sciences Po, bestond het antwoord van westerse leiders op ‘de agressieve houding van Rusland in het buitenland’ tot nu toe te veel uit ‘containment’ of ‘inperking’. ‘Zij zien dat als de stevigst mogelijke attitude’, schreef Tenzer in een recente opiniebijdrage voor de nieuwswebsite Politico. ‘Het probleem is dat dit exact is wat Poetin wil. Het status quo betekent een majeur risico, omdat het eigenlijk netto winst inhoudt.’
Inperkingspolitiek betekent volgens Tenzer dat het onmogelijk zou zijn ‘voor Oekraïne om de Krim terug te krijgen’ en dat we oogluikend het bestaan aanvaarden van ‘een bevroren zone in de Oekraïense Donbas-regio waar conflicten van lage intensiteit blijven voortduren’. Logisch gevolg is dan dat Kiev de ‘territoriale integriteit’ die de Oekraïense bondgenoten zo genegen is, niet zal terugkrijgen.
De enige weg voorwaarts is volgens
Nicolas Tenzer hem dan ook dat ‘Rusland gradueel verliest wat het tot nu toe veroverd heeft.’ Dat kan als we ‘veel meer steun bieden’ aan het Oekraiense leger. Of als de VS, de EU en het VK samen aan sterkere anticorruptiewetgeving werken, om nog dwingender sancties te treffen tegen de entourage van Poetin. ‘Bovendien moeten alle belangrijke economische akkoorden met Moskou opgeschort worden. De Nord Stream 2-pijplijn is het meest kritieke voorbeeld.’
Antihomowet
Voor Biden was die gasleiding tussen Rusland en Duitsland, die Oekraïne dreigt te omzeilen, dan weer niet kritiek genoeg om er een breekpunt van te maken. Om Duitsland, dat vasthoudt aan Nord Stream 2, niet te bruuskeren, zette hij zijn verzet tegen het project aan de kant. Die beslissing maakte zowel de Oekraïeners als een aantal Midden-Europese landen even nerveus in de aanloop naar de Biden-Poetintop. De afgemeten verklaringen achteraf lijken die zenuwen weer gekalmeerd te hebben.
Maar met welke middelen de Amerikaanse president wel de territoriale integriteit Oekraïne wil verdedigen, zal in de volgende maanden moeten blijken. In omgekeerde richting luidt de vraag hoeveel stappen Poetin terug kan zetten uit een impasse die hij zelf creëerde.
Voor de EU zijn er parallellen tussen de buiten- en binnenpolitiek. Ook binnen de veilige grenzen van de Unie zijn er leiders die de afgelopen jaren aan de limieten van het politiek aanvaardbare trokken en blijven trekken. De partij van de Hongaarse premier Viktor Orban keurde afgelopen week, naar Russisch voorbeeld, een wet goed die ogenschijnlijk bedoeld is om pedofiele vergrijpen te bestrijden. Maar onder die noemer wordt het ook verboden om homoseksuele handelingen nog ‘af te beelden’ of te ‘promoten’ in het bijzijn van minderjarigen. Het is een zoveelste stap in een ‘onliberale’ richting voor een EU-lidstaat. Dat gaat stukje bij beetje. Maar wie tien jaar terugkijkt, merkt ook hier hoever de definitie van normaal, bij gebrek aan overtuigende tegenstand, opgeschoven is in het voordeel van de meest radicale krachten.
Roeland Termote
‘Westerse landen zien inperkingspolitiek als de stevigst mogelijke attitude. Maar dat is exact wat Poetin wil’ Politicoloog in Parijs, op Politico