Ingestorte school is wake-upcall: ‘De gaten in het systeem moeten gedicht’
Het drama met de ingestorte school in Antwerpen brengt een oud zeer aan de oppervlakte: onze grote bouwwerven zijn een smeltkroes van nationaliteiten. De deur naar misbruik staat wijdopen. ‘Die mensen werken vaak weken aan een stuk door.’
‘Portugezen blijken in werkelijkheid vaak Brazilianen, die hier terechtkomen met valse papieren’
Jan Knockaert
Fairwork Belgium
Kwart buitenlanders op Belgische werven
De slachtoffers van het ingestorte schoolgebouw in de Antwerpse wijk Nieuw Zuid zijn Portugezen, Roemenen, Oekraïners en een Moldaviër. Behalve de vraag hoe het drama op de Antwerpse werf kon gebeuren, komt ook een andere kwestie bovendrijven: waren de buitenlanders die er werkten wel reglementair aan de slag?
Detachering van buitenlandse werknemers is een kluwen waar vakbonden, ngo’s en arbeidsinspectie al jaren hun tanden op stukbijten. Binnen het vrij verkeer van werknemers mogen Europese bedrijven hun arbeidskrachten tijdelijk tewerkstellen in andere Europese lidstaten. Daarover zijn regels afgesproken om de eerlijke concurrentie te waarborgen. Zo moeten de arbeidsvoorwaarden of veiligheidsregels van het land dat uitstuurt én van het ontvangende land, nageleefd worden.
Veel uren voor weinig geld Maar de poort naar misbruik staat wijdopen. ‘Steeds meer gedetacheerden werken als (valse) zelfstandigen. Ze laten zich inhuren voor prijzen ver onder 14,7 euro, het Belgische minimumuurloon in de bouw’, zegt Gianni De Vlaminck, federaal secretaris van de Algemene Centrale van het ABBV. ‘Zeker de grote werven hebben te kampen met een grote financiële druk en tijdsdruk. Projecten worden uitbesteed tegen de scherpste prijs. Het moet vooruitgaan. Dus zoeken aannemers bouwvakkers die veel uren willen draaien voor weinig geld.’
In die zoektocht worden grenzen verlegd. Op onze werven klinkt niet langer alleen Pools, Roemeens of Portugees. Detacheringsbureaus in Sofia en Bratislava werven arbeidskrachten aan uit Oekraine, Moldavië of Wit-Rusland, omdat die tegen nog scherpere prijzen willen werken. Zo was op de Antwerpse werf een Moldaviër aan de slag met Roemeense papieren.
Het is niet helemaal duidelijk of dat legaal is. ‘Het arrest-Vander Elst van het Europees Hof van Justitie heeft die mogelijkheid gecreeerd’, duidt Jan Knockaert, coördinator van Fairwork Belgium, dat ijvert voor mensen die aan de slag zijn zonder wettig verblijf. ‘Maar er zijn voorwaarden. Zo moet een “derdelander” onder meer zes maanden gewerkt hebben in het land dat hem uitstuurt. Vaak blijft die regel dode letter.’
‘Officieel kunnen uitzendbureaus goedkope arbeiders buiten de Europese grenzen rekruteren, maar eigenlijk was het detacheringssysteem daar niet voor bedoeld’, zegt Patrick Vandenberghe, voorzitter van ACV Bouw, Industrie en Energie. ‘Toch komen steeds meer mensen via die weg binnen.’
Grijze zones
Op grote werven zit je bovendien met een cascade aan onderaannemers, waardoor niemand nog weet wie aansprakelijk is voor de bouwvakkers die er rondlopen. Bij problemen gaan de paraplu’s open. ‘Mensen werken naast elkaar met diverse statuten, elk met hun eigen regels, veiligheidsinstructies en talenkennis. Die spraakverwarring komt de veiligheid op een werf niet ten goede’, stelt Vandenberghe.
‘Wie controleert of de arbeidstijden worden gerespecteerd?’, zegt De Vlaminck. ‘Die mensen komen hier om enkele weken snel geld te verdienen, en werken vaak weken aan een stuk door. Hun vergunning is enkele maanden geldig. Maar wie kijkt na of ze effectief het land verlaten?’
Behalve de vele grijze zones in het detacheringssysteem, blijft ook illegale arbeid een probleem, stelt Jan Knockaert. ‘Portugezen blijken in werkelijkheid vaak Brazilianen die hier terechtkomen met valse papieren. Dat is regelrechte sociale dumping, waarbij werknemers gedwongen worden om valse papieren te gebruiken. Die mensen leven hier vaak in erbarmelijke omstandigheden.’
Maar ook over de leefomstandigheden van Europeanen die volgens het boekje zijn aangesteld, moeten we ons geen illusies maken, zegt De Vlaminck. ‘Probeer met je loon als buitenlandse bouwvakker maar iets te vinden, voor enkele maanden, op de Brusselse of Antwerpse huurmarkt. De verhalen van mensen die slapen in werfketen en caravans, of die met tienen een kamer delen, zijn schering en inslag.’
Complex probleem
De vakbonden wijzen de arbeidsinspectie niet met de vinger. ‘Die doen wat ze kunnen, maar ze hebben een schrijnend tekort aan mankracht en middelen’, zegt Vandenberghe. ‘Dit is een complex probleem, met al die statuten, nationaliteiten en regelgeving. Laat dit drama in Antwerpen een wake-upcall zijn. Wij hebben een onderhoud aangevraagd met minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS). De gaten in het systeem moeten worden gedicht.’
Europa richtte in 2019 de Europese Arbeidsautoriteit (ELA) op, om de samenwerking tussen de inspectiediensten te bevorderen. Het orgaan moet volledig operationeel zijn tegen 2024.