Delven naar het nieuwe goud én naar autonomie
De wedloop naar cruciale grondstoffen voor de energietransitie is begonnen. Alle grootmachten smeden plannen om meer zelfvoorzienend te worden. Maar de race is lastig en roept tegenstand op.
Kan de wereld haar energiesysteem de komende dertig jaar ombouwen van fossiel naar duurzaam en hernieuwbaar? De Europese Commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen, heeft van die uitdaging haar prioriteit gemaakt en tuigde de Green Deal op. Die krijgt lof op alle banken, maar is ze ook haalbaar? Hoe minder we afhankelijk van olie en gas worden, hoe meer we andere, cruciale grondstoffen nodig hebben.
Daarom ontvouwde de Commissie vorig jaar ook een tienstappenplan waarmee Europa twee vliegen in één klap wil slaan: verzekeren dat de aanvoer van die grondstoffen gegarandeerd is. Maar nog belangrijker: Europa moet hierdoor veel minder afhankelijk worden van landen met problematische regimes. ‘Europa krijgt vaak de kritiek dat het voor zijn fossiele brandstoffen te afhankelijk is. We mogen voor deze cruciale grondstoffen niet dezelfde fout maken’, zei Europees commissaris Thierry Breton. ‘De tijd van het naïeve Europa dat altijd op andere landen moet leunen, is voorbij.’
Niet alleen Europa is in de ban van deze nieuwe goudkoorts. In februari tekende de Amerikaanse president Joe Biden een executive order om de kwetsbaarheid van de Amerikaanse aanvoerlijnen die cruciaal zijn voor de economie en de nationale veiligheid van het land te onderzoeken. Daarbij moet vooral gekeken worden naar grondstoffen die cruciaal zijn voor batterijen. Een maand later legde de Australische regering een plan op tafel voor de ontginning van deze cruciale grondstoffen. Bedrijven werden uitgenodigd om zich kandidaat te stellen en kunnen overheidsfondsen gebruiken. Ook Canada publiceerde een lijst van 31 essentiële mineralen die
het meer wil ontginnen.
Dominant China
De energietransitie zal grote geopolitieke gevolgen hebben. De traditionele machtsverhoudingen op het wereldtoneel zullen helemaal overhoop gehaald worden, is de conclusie van een rapport van het International Renewable Energy Agency, waarvan de Gentse onderzoeker Thijs Van de Graaf de hoofdauteur was.
Europa heeft al sinds 2011 een lijst van cruciale grondstoffen. Daar zijn vorig jaar vier metalen aan toegevoegd die essentieel zijn voor de energietransitie: lithium, bauxiet, titanium en strontium. Door ze op de lijst te zetten, krijgen ze de komende jaren extra aandacht.
Het is de bedoeling dat Europa strategieën ontwikkelt om minder afhankelijk te worden van derde landen voor de aanvoer van deze metalen. Vooral China komt dan in het vizier. Peking domineert de markt van de materialen die belangrijk zijn voor de batterijenindustrie. Zelfs als de metalen er niet of nauwelijks worden gedolven, worden ze er wel vaak verwerkt. Zo wordt 72 procent van alle kobalt er verwerkt en 61 procent van het lithium dat wereldwijd gedolven wordt.
China ziet immers al veel langer het belang van deze grondstoffen in. In 1980 zei de toenmalige sterke man, Deng Xiaoping: ‘Het Midden-Oosten heeft olie, China heeft zeldzame aardmetalen’. Tien jaar geleden controleerde China liefst 95 procent van deze metalen met vreemde namen als neodymium, dysprosium en terbium. Bovendien legde Peking in 2010 de uitvoer ervan sterk aan banden, officieel om de milieuvervuiling die met de ontginning ervan gepaard gaat, aan banden te leggen. Maar iedereen zag er ook politieke redenen achter. China was op dat moment verwikkeld in een geopolitiek conflict met Japan over de controle van de Senkakueilanden.
Vier keer meer lithium
Het maakte de rest van de wereld wakker. De EU legde een jaar later zijn lijst met cruciale grondstoffen aan. Vorig jaar kwam ze dan met het plan voor een ‘Alliantie voor grondstoffen’. Die is geënt op de Europese Batterij Alliantie die in 2017 boven de doopvont werd gehouden. ‘Voor lithium worden we door gerichte investeringen veel minder afhankelijk van de invoer. In 2025
Instituut van de Universiteit Utrecht. Hij vindt dat het Europa ontbreekt aan een visie op lange termijn. Behalve antimoon, bismut, borium, indium en wolfraam staan op de Europese lijst geen grondstoffen die echt schaars zijn. ‘Maar koper staat er dan weer niet op, terwijl het juist een van de meest schaarse grondstoffen is.’
‘Europa is voor dat koper immers niet afhankelijk van de productie in slechts een of twee landen. Maar als de koperwinning in de wereld in het huidige tempo blijft toenemen, kunnen er over een eeuw echt grote leveringsproblemen ontstaan. Niet vanwege geopolitieke problemen, maar puur omdat de economisch winbare reserves opraken. Er zit meer dan koper genoeg in de aarde, maar het overgrote deel ervan zit zo diep of is zo laag geconcentreerd, dat het delven te duur wordt.’
‘De fundamentele oplossing voor zowel cruciale als schaarse grondstoffen is dezelfde: efficiënter omspringen met grondstoffen, bijvoorbeeld door ze meer te recycleren, en schaarse grondstoffen zoveel als mogelijk te vervangen door minder schaarse grondstoffen. Om dat sneller te bereiken, kan er met quota gewerkt worden. Als we alles uit de kast halen, kan het opraken van economisch winbare koperreserves ettelijke honderden jaren uitgesteld worden.’
De energietransitie voedt de honger naar nieuwe grondstoffen. In de reeks ‘kritieke grondstoffen’ onderzoekt wat
de petroleum van de nieuwe economie wordt.
Volg de reeks ‘Kritieke grondstoffen’ in onze nieuwsapp DS Nieuws.