Filmklassiekers zoals u ze niet eerder zag
Een geheimtip voor liefhebbers van film en EXPO FILM grafiek: de filmaffiches die tot de val van de Muur in Polen werden gemaakt, zijn met niets te vergelijken, en worden volop herontdekt.
De affiche van de film Dirty dancing, die kent u, niet? Jennifer Grey die in een roze jurkje tegen een volledig in het zwart geklede Patrick Swayze aanleunt, met haar arm om zijn nek, en de handgeschreven titel in fuchsia of paars. Die titel verschoof wel eens van plaats, hier en daar werd er ook een kleinere foto toegevoegd waarin de acteurs kusten, of het Oscarbeeldje dat de song ‘(I’ve had) The time of my life’ won, maar heel de wereld kreeg een variatie op dat thema.
Heel de wereld? Nee, één Europees filmland bood dapper weerstand aan het dictaat ‘filmposter = grote foto van de bekendste acteur + titel’. Poolse bioscoopbezoekers zagen onder de titel Wirujacy seks (het niet altijd betrouwbare Google Translate informeert me dat dit ‘wervelende seks’ betekent) een fraai stel vrouwenbenen en een hand op een derrière, getekend door Mieczyslaw Wasilewski.
Waar de naad van de kous zou kunnen beginnen, staat dat het om de ‘amerykanski film Dirty dancing’ gaat, maar cinefielen kunnen zich op de expo Plakaty unseen behoorlijk amuseren met het raden welke film de ontwerper Eryk Lipinski uitbeeldde met
het gewei en de verkreukelde Britse vlag. De affiche vermeldt Lindsay Anderson als regisseur en Malcolm McDowell als hoofdrolspeler, dus dan het kan If … zijn of O lucky man.
De expo toont de Poolse affiches van films die tussen 1960 en 1989 uitkwamen. Polen heeft een serieuze filmtraditie, die regisseurs voortbracht als Andrzej Wajda, Agnieszka Holland, Krzysztof Kieślowski, Roman Polanski en Aleksander Ford. De Poolse grafici en illustratoren hadden even stevige reputaties. ‘Ze eisten het recht om hun artistieke interpretatie te mogen geven van de film’, zegt Anton Maertens, samensteller van de tentoonstelling. ‘En ze vonden een weg tussen het puur commerciële en de stijl van de Sovjetpropaganda in.’
Swastikabenen
Hun plakaty zijn al een poos een rage bij verzamelaars en filmstudenten, in België zijn ze nog een beetje een geheimtip. Nochtans zijn sommige affiches ondertussen dure collector’s items geworden. ‘Een bekend voorbeeld is de Poolse affiche voor Cabaret, die helaas niet in onze collectie zit’, zegt Maertens. ‘Wiktor Gorka schilderde de benen van Liza Minnelli, die ook in de Amerikaanse affiche zitten, maar maakte er een swastika mee.’
Maertens selecteerde ‘met zeer veel moeite’ vijftig affiches uit de collectie van regisseur Dirk Verheye (Over water, Into the night). De expo is een voorproefje van grotere tentoonstellingen die zij hopen te maken, idealiter met de internationale affiches ernaast ter vergelijking. En ze loopt maar tot het eind van de week: snel zijn is de boodschap.
Want ze is ook voor liefhebbers van grafiek een heerlijke ontdekking. Eryk Lipinski gebruikte voor Le voyou van Claude Lelouch oververzadigd paars en groen die schreeuwen dat de seventies begonnen zijn. Wieslaw Walkuski schilderde voor Luchino Visconti’s
Il gattopardo een mannenhoofd als een door de natuur overwoekerd standbeeld. En nee, het is noch het hoofd van Burt Lancaster, noch dat van Alain Delon. De Poolse designers lapten alle regels aan hun laars: Jolanta Karczewska verpixelt een foto van de ook in Polen beroemde John Wayne uit North to Alaska zozeer, dat je hem met moeite herkent. Maar de karikatuur van Louis de Funès die Jerzy Flisak maakte voor de affiche van La folie des grandeurs, vat de Franse acteur beter dan de foto’s die er van hem in omloop zijn.
Persoonlijk en eigenzinnig Omdat ze aan de slag gingen voor ze de film hadden gezien, op basis van een synopsis – vandaar de titel van de expo, Plakaty: unseen – vatten ze het thema van de film meestal beter dan de nietszeggende commerciële posters. De komedie Weekend at Bernie’s gaat over twee losers die het weekend mogen doorbrengen in het landhuis van hun baas, hem bij aankomst dood aantreffen en dat overlijden daarna verborgen moeten houden voor steeds gevaarlijker tegenstanders. De Hollywoodaffiche toont de sexy slungels op een strand, de Poolse is dreigend, en bizar.
Veel plakaty hebben een ruwe, sinistere esthetiek: ze zijn eerder het Berlijn van Einstürzende Neubauten dan het Los Angeles van The Beach Boys. Het was dan ook een goede keuze om ze tentoon te stellen in het Anderlechtse Circularium, een voormalig warenhuis dat nog niet zo lang door culturele verenigingen wordt gebruikt, en om ze niet in chique vitrines of kaders te tonen, maar in plexiglas, hangend aan de dakbalken.
In 1989 viel het IJzeren Gordijn, en werden de banden tussen de filmdistributeurs uit het voormalige Oostblok en de filmproducenten in Hollywood, Parijs of Cinecittá aangehaald, met een minder persoonlijke, eigenzinnige esthetiek tot gevolg. ‘De jonge Poolse ontwerpers zijn nog steeds heel sterk, maar hun werk heeft niet het cachet van de erfgoedfilms’, zegt Maertens. ‘Affiches zijn overal veel minder belangrijk geworden in de filmpromotie. Jammer, want de Poolse affiches bewijzen dat ze vaak een meerwaarde aan een film geven die trailers niet hebben, en een langer leven.’ tot en met 26 juni in Cicularium, Liverpoolstraat 77, Anderlecht. ¨¨¨¨è
Veel plakaty hebben een ruwe, sinistere esthetiek: ze zijn eerder het Berlijn van Einstürzende Neubauten dan het Los Angeles van The Beach Boys