Hoezo, het is vergiftiging of verarming?

ECONOMIE Het PFOS-schandaal maakt duidelijk dat we af moeten van het groeimodel, schrijft Nick Meynen.

Het PFOS-schandaal is ‘het einde van een logica’, aldus het commentaar van deze krant (DS 16 juni). Het vertrekt bij een dading tussen een overheidsbedrijf (Lantis) en een multinational (3M), een vodje papier dat vastlegt dat wij als belastingbetalers opdraaien voor hun vreselijke vergiftiging, dat daarover gezwegen wordt en dat niemand er later over moet komen zeuren. Het commentaar stelt dat we, als we dat een probleem vinden, een ‘onoplosbaar probleem’ hebben met ‘het groeimodel’.

Welzeker hebben we een probleem met het groeimodel. Psychoanalyticus Paul Verhaeghe legde het recent nog uit (DS 12 juni), naar aanleiding van Jason Hickels boek Minder is meer,

dat gaat over hoe degrowth de wereld zal redden. Daar zijn niet alleen steeds meer wetenschappers, maar ook het European Environmental Agency duidelijk over.

Maar valt er inderdaad ‘moeilijk te beknibbelen’, zoals in het commentaar staat, op wat in het belang is van chemiebedrijven en haven? We krijgen de keuze tussen leren leven met massavergiftiging op gruwelijke schaal (‘deze situatie’) of een juridische oorlog voor elk project. Is dat ironisch bedoeld?

Oosterweel is niet ‘elk project’. Het is misschien een van de duurste infrastructuurprojecten van Europa, dwars door misschien een van de giftigste bodems van Europa. Het is een joekel van een lock-in, die onomkeerbaar voor een gigantische uitstoot zal zorgen: eerst bij de bouw, dan nog voor decennia nadien. En in verband met de PFOS-vervuiling (die verder gaat dan rond de geplande bouwput): moet iedereen ‘leren leven’ met een stapel forever chemicals in de directe omgeving? Het gaat hier over chemicaliën die gruwelijke dingen met ons doen: van kleinere geslachtsorganen en vervroegde menopauzes tot immuniteitsproblemen en kanker. Ook bij nog ongeboren achterkleinkinderen. Daar iets aan doen, staat niet gelijk aan een juridische oorlog tegen elk project. Dat staat gelijk met: ‘potje breken, potje betalen’.

De godheid Groei

Het is fantastisch dat deze krant dit schandaal voluit brengt en verfrissend dat het opengetrokken wordt naar een debat over ons groeimodel. Uit een grootschalige bevraging bleek al dat een meerderheid van de Europeanen bereid is dat groeimodel op te geven. De vraag klinkt steeds luider: dragen onze chemische bedrijven, mega-snelwegen en mega-havens nog altijd meer bij dan ze kapotmaken?

Laat dit alsjeblieft inderdaad het einde zijn van de logica dat we gewetenloze multinationals en immense verkeersstromen geen strobreed in de weg mogen leggen. Onze levenskwaliteit mag geen offer zijn op het altaar van de godheid Groei, waar we al veel te lang blind in geloven.

Het editoriaal eindigt met een zin die mij weer hoop geeft: ‘Alleen een nieuwe logica kan ons uit deze impasse helpen’. Sta me toe al een aanzet daartoe te geven, in tien puntjes.

1. De vervuiler betaalt, wat het ook kost en wie de vervuiler ook is.

2. De overheid ziet erop toe dat de vervuiler de sanering betaalt. Zorgplicht staat in de grondwet.

3. Politici die aan de zorgplicht verzaken door massavergiftiging geheim te houden, nemen ontslag.

4. Het gerecht straft verantwoordelijken voor verzwegen vergiftiging. Ministers staan niet boven de wet.

5. Er komt nultolerantie voor de draaideuren tussen vervuilende industrie en de kabinetten die de normen voor die industrie bepalen.

6. Een gezonde leefomgeving is een grondwettelijk gewaarborgd recht, vlot verkeer niet.

7. We vervangen het bruto nationaal product door een ander beleidsdoel.

8. We maken een welzijnsbudget op en organiseren de economie in functie daarvan.

9. Uit een gezonde leefomgeving met gezonde mensen groeit een gezonde economie.

10. We ruilen TINA (‘There is no alternative’) in voor TAPAS (‘There are plenty of alternatives’)

Een gezonde leefomgeving is een grondwettelijk gewaarborgd recht, vlot verkeer niet

Donuteconomie

Er zijn alternatieven voor het groeiverhaal. Amsterdam en Brussel experimenteren met de donuteconomie van Kate Raworth. Schotland, IJsland, Nieuw-Zeeland, Finland en Wales verenigen zich in een coalitie van Wellbeing Economy Governments. Bhutan gaat met succes voor Bruto Nationaal Geluk. Ook hier staan economen klaar om beleidsmakers te helpen vooral níét terug te gaan naar het neoliberale ‘normaal’ dat alles offert op het altaar van groei. Het ‘normaal’ dat bezig was mens én planeet een burnout te bezorgen. Kom ons niet zeggen dat het ofwel vergiftiging ofwel verarming is. Dat is precies wat de smeerlappen vertellen die ons dit aandoen.