Anderhalf jaar corona
De boom van het schaduwonderwijs
‘Doordat de ouders ook thuis werkten, zagen ze sneller dat het niet lekker liep met hun kind op school. Vroeger klopten ze pas aan als het te laat was’
Jeroen Van Loock
Oprichter Eduvik
Bijlessen boomden tijdens corona, en dat had veel te maken met het afstandsonderwijs. ‘In plaats van op school te klagen over de kwaliteit van sommige onlinelessen, namen we zelf het heft in handen.’ Voor het schoolrapport mogen bijlessen dan wel heilzaam zijn, dit schaduwonderwijs vergroot de kloof tussen arm en rijk.
‘Wiskunde was altijd al een moeilijk vak voor Cara’, vertelt Ellen Witgeers uit Lokeren. Haar dochter Cara is 16 en zit in het vijfde middelbaar van de kunsthumaniora, waar ze beeldende vorming studeert. ‘Maar met hard werken raakte ze er altijd. Dit jaar lukte dat niet meer. Door corona.’
‘Cara heeft het hele jaar door halftijds afstandsonderwijs gevolgd. Die onlinelessen lagen haar niet. Ze kon zich niet concentreren op het scherm. Uiteindelijk is haar motivatie – Cara is 16, haar leeftijd speelt ook mee – om hard te werken voor wiskunde gesmolten als sneeuw voor de zon.’
Met kerst haalde Cara maar 35 procent, de paasexamens brachten weinig beterschap. ‘De school toonde begrip, Cara moest de tekorten niet helemaal ophalen. Maar om haar straks te kunnen delibereren, moesten haar punten duidelijk omhoog. We hebben eerst geprobeerd om haar zelf te motiveren, maar dat lukte niet.’ Sinds de paasvakantie volgt Cara bijles wiskunde. ‘Het resultaat was meteen positief, sindsdien haalde ze meestal de helft op haar testen.’
Het verhaal van Cara is herkenbaar voor Quinten Bosmans uit Hasselt. Ook hij zit in het vijfde middelbaar. Hij volgt economie-talen. Ook hij had het moeilijk om thuis zijn schoolwerk zelf te organiseren. ‘In de klas zit iedereen er om te leren, er is leerdruk. In mijn kamer was ik afgeleid, ik gamede veel.’ Tot aan de lockdown vorig jaar ging alles perfect, zegt Quinten. ‘Ik volgde toen nog economie-wiskunde en haalde 80 procent op de meeste vakken, voor wiskunde was dat 60 procent. Na 13 maart 2020 gingen mijn punten recht de grond in.’ Het werd zo erg, dat Quinten dit schooljaar na de kerstvakantie van richting moest veranderen. ‘Eerst was ik weer gemotiveerd om gestructureerd te werken, maar in mijn eentje kon ik dat niet volhouden. Na de paasvakantie ben ik buiten de school studiebegeleiding gaan volgen. Hoe maak ik planningen? Hoe structureer ik mijn leerstof? De lesgeefster legt me deadlines op en controleert die. Ik heb dat nodig. Mijn punten zijn weer beter. Waarschijnlijk zal ik dit jaar niet moeten blijven zitten.’
Schaduwonderwijs
Cara en Quinten zijn lang niet de enigen die het voorbije schooljaar bijles gingen volgen. Officiële cijfers zijn er niet, ‘maar de coronacrisis heeft het schaduwonderwijs in Vlaanderen een enorme boost gegeven’, zegt pedagoog Pedro De Bruyckere (Arteveldehogeschool). Schaduwonderwijs is de verzamelterm voor commerciële spelers die lessen buiten de schoolmuren aanbieden. Dat kan variëren van huiswerkbegeleiding tot examentraining. ‘De dalende onderwijskwaliteit en de focus op leervertraging waren de beste reclame voor de commerciële spelers die rond het onderwijs cirkelen.’
De grote bijlesbureaus bevestigen dat de
vraag fors is toegenomen. ‘Sinds oktober is er meer vraag naar bijlessen dan gewoonlijk’, zegt Jeroen Van Loock, de oprichter van het bijlesnetwerk Eduvik. ‘De stijging heeft zich in januari en februari, na tegenvallende kerstexamens, helemaal doorgezet. We zagen een verdubbeling van het aantal aanvragen.’
Ook Beau Vandenbroucke, de woordvoerster van Bijleshuis – naar eigen zeggen de marktleider in de sector – bevestigt de trend. ‘Voor de periode van januari tot mei 2021 zien we een stijging van 88 procent tegenover 2020. Vergeleken met dezelfde periode in 2019 is dat zelfs een stijging van 97 procent. We werken met tweeduizend lesgevers en hebben tien mensen voltijds in dienst, maar door deze boom zoeken we er nog altijd drie extra.’
Volgens Toon Mertens van Bijlesbureau zaten ‘bijlessen vóór corona al in de lift’.
Bijlesboom vindt hij een overdreven omschrijving, maar ook in zijn kantoor was de vraag dit jaar anderhalve keer groter. Niet alleen de grote bijlesbedrijven doen het goed, ook kleinschalige initiatieven varen wel bij corona. ‘Ik geef niet voltijds studiebegeleiding’, zegt Goele Jans van het tweemanscollectief Bijles in beeld. ‘Maar ja, dit schooljaar is het razend druk geweest.’
Powerpoint versus zelfstudie
Zegt die bijlesboom iets over hoe ons onderwijs dit jaar zelf gepresteerd heeft? Ellen Witgeers wijst de school van haar dochter niet met de vinger. ‘Ze hebben hun best gedaan. Er waren bijlessen op school, tijdens de middagpauze, maar dat was niet meer genoeg voor Cara. Aanvankelijk stond ik niet echt open voor bijlessen buiten de school. Het is een dure oplossing, ook voor ons was het financieel een flinke dobber.’
Witgeers betaalde 900 euro voor het lessenpakket van haar dochter – 25 euro per les. ‘Dit systeem is unfair tegenover mensen die in dezelfde situatie zitten, maar zich geen bijles kunnen permitteren. Moeten die leerlingen straks hun jaar overdoen?’
Inge Vierens uit Zonnebeke betaalt 35 euro per les voor haar kinderen Gilles (13, tweede middelbaar) en Britt (16, vijfde middelbaar). ‘Vooral voor mijn dochter zijn de bijlessen een gevolg van corona. In maart vorig jaar, bij de eerste lockdown, trok ze zelf aan de alarmbel voor Spaans. Ze volgt de richting handel-talen en door het thuisonderwijs kreeg ze alleen nog schriftelijke oefeningen. Ze sprak of hoorde de taal niet meer. De bijlessen moesten dat rechttrekken. Dit schooljaar had ze met kerst ook slechte punten voor wiskunde, dus hebben we samen beslist dat ze ook voor dat vak bijlessen zou nemen.’
Vierens is wat kritischer over de manier waarop ze de leerkrachten met de onlinelessen zag omgaan. ‘Sommigen haalden alles uit de kast, maakten powerpointpresentaties en deden hun uiterste best om de leerlingen bij te werken. Andere leerkrachten gaven wat oefeningen en gingen uit van zelfstudie. De leerlingen moesten dan zelf maar uitzoeken hoe ze de leerstof verwerkten. In plaats van op school te gaan klagen, hebben we onze conclusies getrokken en zelf een oplossing gezocht. De kwaliteit van de een-op-eenbijlessen ligt hoger dan de remediëring die over de middag op school gegeven worden. Britts bijleslesgeefster ondersteunt haar persoonlijk, Britts zelfvertrouwen is gegroeid.’
Beperkingen
Quinten kijkt met spijt terug op het voorbije jaar. ‘Zonder corona zou ik nog altijd economie-wiskunde volgen. Daar ben ik 100 procent zeker van. Ik ben niet dom, echt niet. Ik heb dit jaar gewoon niet kunnen tonen wat ik in mijn mars heb.’
Het afstandsonderwijs heeft zijn beperkingen, dat is duidelijk na meer dan een jaar corona. ‘Kinderen hebben niet alleen leerstof “gemist”, ze hebben ook minder goed leren organiseren en structureren’, zegt Goele Jans, die gespecialiseerd is in leren leren. ‘Zelforganisatie is een vaardigheid die jongeren in de klas oppikken, en die gaat in een onlineomgeving heel snel verloren.’ Beau Vandenbroucke voegt nog enkele andere veelgehoorde mankementen toe. ‘Omdat er vaak amper mogelijkheid is om vragen te stellen tijdens de onlineles, begrijpt een deel van de leerlingen de leerstof minder goed. Ze hebben nog te weinig discipline om zelfstudie tot een goed einde te brengen. Bovendien hebben sommigen aanzienlijk wat lessen op school gemist door periodes van quarantaine.’
Volgens Van Loock speelt ook het feit dat de ouders thuis werkten, een rol. ‘Sommigen werden tijdens deze pandemie voor het eerst geconfronteerd met de leerstof die hun kinderen moesten verwerken’, zegt hij. ‘Ze zagen veel sneller dat het niet lekker liep op school. Vóór corona kwamen de mensen doorgaans pas bij ons aankloppen als het al te laat was: na een tekort op het rapport. Nu deden veel ouders al preventief een beroep op onze diensten.’
De coronacrisis heeft het schaduwonderwijs in Vlaanderen op de kaart gezet. ‘In veel landen heeft dat fenomeen rond ons de ongelijkheid al vergroot’, zegt De Bruyckere. ‘Kijk naar Nederland, het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten. Bij het begin van de coronacrisis was ik zeer pessimistisch over die groeiende kloof en dat bleek vaak terecht. Maar ... door de pandemie heeft het probleem van de ongelijkheid extra aandacht gekregen. Een lichtpunt is bijvoorbeeld dat de pandemie ook tutoring aangezwengeld heeft. Tutoring is een groep gratis initiatieven om leerlingen extra te begeleiden. Daar kunnen ook de armste leerlingen van profiteren.’
In de reeks ‘Coronarapport Onderwijs’ onderzoekt De Standaard hoe de pandemie de sterktes en de zwaktes van het Vlaamse onderwijs uitvergrootte.
Volg de reeks in onze app DS Nieuws. Morgen: Krijgen onze scholen de zwaksten weer aan boord?
‘Mijn dochter kreeg door het thuisonderwijs alleen nog schriftelijke oefeningen voor Spaans. Ze sprak of hoorde de taal niet meer’
Inge Vierens
Moeder van Britt (16)
‘De dalende onderwijskwaliteit en de focus op leervertraging waren de beste reclame voor de commerciële spelers die rond het onderwijs cirkelen’
Pedro De Bruyckere
Pedagoog Arteveldehogeschool