Raken aan de huurder doe je in Zweden niet ongestraft
De regering van premier Löfven is gevallen omdat ze morrelde aan het unieke Zweedse systeem van huurprijsafspraken. Corona houdt links en rechts niet tegen om een hard debat te voeren over het vrijemarktprincipe.
Er hangt een crisissfeer in Stockholm. De centrumlinkse premier Stefan Löfven verloor gisteren een vertrouwensstemming in het parlement. Zijn minderheidsregering is afhankelijk van steun van zowel rechtse als linkse oppositiepartijen, maar ligt nu in de touwen. De crisis komt ongelegen: er is de nog altijd aanwezige dreiging van corona en de nood aan herstelbeleid. De vraag is nu of er een doorstart komt met een gewijzigd regeringsprogramma, dan wel vervroegde verkiezingen.
Mocht het die laatste optie worden, dan moeten de Zweden voor het eerst sinds 1958 vervroegd naar de stembus vanwege een onverwacht onverzoenbaar conflict. Daarom leidt de val tot paniekerige krantenkoppen. Toch is de crisis een teken van de tijdgeest. De springstof was namelijk niet het coronabeleid of migratie – waarover de regering recent ook controversiële beslissingen nam. Het is de huurmarkt waarover de relatief stabiele Zweedse politiek struikelt.
Bij haar aantreden in 2019 kreeg de regering-Löfven de steun van rechtse partijen via de belofte de huurprijzen voor nieuwbouwwoningen te liberaliseren. Löfvens nieuwste voorstel laat verhuurders van die woningen toe eenzijdig de prijs vast te leggen. Het voorzag ook in gegarandeerde stijgingen en prijzen gekoppeld aan de populariteit van een gebied.
Die nieuwe visie rijmt niet met de in Europa unieke Zweedse huurmarkt: voor bestaande huurwoningen onderhandelt de Nationale Vereniging van Huurders de prijzen. Die ’Hyresgästföreningen’ is in politiek gewicht bijna gelijkwaardig aan de eigenaars. Ze helpt al meer dan vijftig jaar namens alle individuele huurders om huurplafonds vast te leggen. Daarom zijn huurprijzen in Zweedse steden flink lager dan in vergelijkbare Europese steden. De kwaliteit is volgens The Local Sweden ook opvallend goed, omdat de Hyresgästföreningen erover waakt: goedkopere flats van lamentabele kwaliteit zouden het systeem ondermijnen.
The Local wijst er ook wel op dat veel verhuurders de prijsafspraken aan hun laars proberen te lappen en dat er in Zweden lange wachtlijsten zijn voor de gegeerde huurflats. De laatste jaren zijn er op de beschermde markt amper nieuwe huurwoningen bijgekomen. Rechtse partijen grijpen dat alles aan om te pleiten voor meer vrije markt. De markt voor koopwoningen in Zweden is echter al erg duur. Daarom kampen grote steden er met gentrificatie, waarbij opwaardering van vastgoed in wijken de inclusie bedreigt.
Water en vuur verzoenen Zoals overal in Europa zijn er in Zweden meerdere redenen voor de schaarste en dure prijzen: grotere vraag in de steden, beperkte plaats, zonale regels en inspraakprocedures die bouwen duur maken, en de lage rentes. Sinds Zweden de erfenisbelasting afschafte voor inwoners, is de vraag naar Zweedse woningen bij rijke Scandinaviërs ook gestegen. Zo keerde Ikea-miljonair Ingvar Kamprad na dertig jaar in Zwitserland terug naar huis.
Het was de kleinere Linkse Partij die uiteindelijk liever de regering opofferde dan te buigen op het principe van regulering. De huurdersvereniging, die een half miljoen mensen vertegenwoordigt, waaronder een meerderheid van vrouwen, maakt zich sterk. ‘Net als de kiezers zijn wij tegen huurprijzen bepaald door de vrije markt’, klinkt het. ‘Wij verdedigen de huurders van vandaag en morgen. Iedereen heeft recht op een goede thuis aan een redelijke prijs.’
De huurders wijzen ook naar buurland Finland, waar plotse deregulering eerder tot duurdere dan meer huurwoningen leidde. Löfven zal water en vuur moeten
‘Iedereen heeft recht op een goede thuis aan een redelijke prijs’
Nationale Vereniging van Huurders
verzoenen, wil hij blijven besturen. De versnippering van het partijlandschap, met acht ideologisch diverse partijen, helpt hem niet.
Het Zweedse debat staat niet op zichzelf. Zelfverklaarde ‘wellbeing economies’ als Schotland, IJsland en Nieuw-Zeeland lanceerden ambitieuze plannen voor inclusievere woonmarkten, vaak ook met huurcontroles. De Londense burgemeester Sadiq Khan speelt met het idee. Zweden was er ooit een voortrekker in en staat nu voor de tweesprong: doorzetten, samen met het selecte clubje landen dat wonen probeert te herdefiniëren als recht, in plaats van een product. Of doen wat de meeste landen nu doen en de sociale gevolgen erbij nemen.