‘Het besef dat je er niet alleen voor staat, geeft kracht’ INTERVIEW
In verzet een jongeman met een astronautendroom zich tegen de afbraak van zijn woonblok in de Parijse banlieue. ‘Niemand denkt dat je op zo’n plek schoonheid en optimisme vindt.’
Joeri Gagarin, zestig jaar geleden de eerste man in de ruimte, deed tot ver buiten Rusland dromen van hogere sferen. In Parijs kreeg hij een reusachtig sociaal woonblok naar hem vernoemd. De kosmonaut kwam het zelf openen. Wie er hunkerde naar wat onbereikbaar leek, kon zich optrekken aan zijn verhaal.
Met beelden van toen begint Gagarine, een warme film over het einde van het steenrode complex met 370 flats, in 2019. Het blok was afgeleefd en uitgewoond, de afbraak onafwendbaar. Aan Fanny Liatard en Jérémy Trouilh was gevraagd om portretten te maken van de bewoners. De ontmoetingen inspireerden hen tot de 16 minuten durende kortfilm Gagarine. Met een langspeler diept het Franse duo nu het fictieve verhaal verder uit van Youri, een adolescent die astronaut wil zijn.
Debutant Alseni Bathily speelt hem als een jongen in een robuust mannenlijf. De herstellingen die Youri aan het gebouw doet, zijn klein en tevergeefs. Hij hoopt vooral dat ze de afbraak overbodig zullen maken – dromers hebben wel vaker iets naïefs. ‘Eerst twijfelden we of Alseni wel de juiste acteur was’, vertelt Fanny Liatard. Maar het klopt, natuurlijk. Hij heeft de fysiek van een held, terwijl zijn glimlach verraadt dat hij nog moet ontdekken hoe de wereld in elkaar zit.’
Hartveroverend werkt het zeker. Maar de zachtheid zit ook in de kleurrijke en poëtische beelden. Gagarine is geen film die wil bruuskeren, wel betoveren. Er is geen afgelijnd verhaal. Liever schetst het de levendige sfeer, de beslotenheid van zo’n complex en zijn gemeenschap. Iedereen kent elkaar. Het gebouw is wat ze delen. In de film is het haast evenveel een personage als Youri zelf.
Voorbij de façade
Hoe omvergeblazen de twee regisseurs ook waren door Les misérables uit 2019, het debuut van Ladj Ly over het harde grootstadsleven, het was niet het soort film dat ze zelf wilden maken. Jérémy Trouilh: ‘Zo’n woonblok komt vaak in beeld als een lelijke plek waar geweld, criminaliteit en ratten flink huishouden, terwijl je er ondanks die pijnpunten vaak een enorme solidariteit ziet. De schoonheid en het optimisme die wij hebben gevoeld toen we er waren, moesten een centrale plek krijgen in het verhaal. Net omdat niemand denkt die er te vinden.’
‘Net als iedereen hebben deze mensen levens met liefdes en tegenslag’, weet Liatard. ‘Daar is niet zo gauw aandacht voor.
De verhalen over hun bestaan zijn enorm eenzijdig. Zo lijden ze niet alleen onder economische moeilijkheden, maar ook onder het beeld dat van hen leeft.’ Toch wilden ze dat niet romantiseren. ‘Het is een balans waar we nauwlettend over gewaakt hebben.’
Fanny Liatard
Vriendschap mag er dan geen rariteit zijn, Youri komt er wel alleen voor te staan wanneer iedereen beetje bij beetje wegtrekt uit Gagarine. ‘Hij vraagt niemands hulp, terwijl hij die wel had gekregen. Liever doet hij zich sterker voor’, legt Trouilh uit. ‘De film is een oproep tot collectiviteit. Met elkaars steun kun je meer aan. Het besef dat je er niet alleen voor staat, geeft kracht om door te zetten.’
Het sluit aan bij de geest waarin het woonblok in Ivry-sur-Seine, in het zuidoosten van Parijs, in de jaren 1960 tot stand kwam. Samen met de andere gemeenten vormde het gebied een communistische gordel rond de hoofdstad, de blokken waren symbolen van verbondenheid. Maar wat een gedeelde utopie leek, veranderde in gestigmatiseerd gebied. ‘Het idee van deze utopieën moet nieuw leven ingeblazen worden. Samenleven is niet vanzelfsprekend, maar er zijn genoeg raakvlakken. We moeten ze alleen naar waarde schatten.’
Magisch realisme
Toch is het geen zuiver realistische film. Ook magie en fantasie kregen een belangrijke rol. Het is een invloed die het duo overhield aan een rondreis door LatijnsAmerika. ‘Het magisch realisme hangt er in de lucht, je ervaart het als je praat met mensen. Het zal wel aan Marquez liggen’, lacht Liatard. ‘De stroming leerde ons onze blik te verruimen tijdens het maken van de film en om mensen anders te laten kijken. We willen hen uitdagen om mee te gaan in Youri’s fantasie en dat immense gebouw te herontdekken als een ruimteschip.’
De film viert de verbeelding, de troost die je daaruit kunt putten. ‘Wat gebeurde met het woonblok, speelt zich op wel meer plaatsen af’, zegt Trouilh. ‘Het is mijn ervaring dat het moed geeft om te zien hoe anderen in gelijkaardige omstandigheden omgaan met wat jou overkomt.’
Sommige films tonen de harde werkelijkheid om te pleiten voor empathie. Maar ook met zachtheid kun je mededogen oproepen, bewijst Gagarine.
‘Deze mensen lijden niet alleen onder economische moeilijkheden, maar ook onder het beeld dat van hen leeft’
Regisseuse
Van: Fanny Liatard, Jérémy Trouilh Met: Alseni Bathily, Lyna Khoudri, Denis Lavant (98 min.) ¨¨¨èè
¨¨èèè