‘Directeur van Frontex gedraagt zich als een zonnekoning’
Bij de Europese grenswacht Frontex zijn de mensenrechten van ondergeschikt belang. De macht is geconcentreerd rond directeur Fabrice Leggeri, die alle kritiek naast zich neerlegt, stelt een rapport van het Europees Parlement.
‘De directeur van Frontex heeft een kabinet met 63 medewerkers, terwijl Commissievoorzitster Ursula von der Leyen er slechts 30 heeft’, zegt Europarlementslid Tineke Strik (GroenLinks). ‘Maar personeel rekruteren dat de naleving van fundamentele rechten monitort, dat wil maar niet lukken. De directeur concentreert alle macht rond zichzelf, wuift kritiek weg en gedraagt zich als een zonnekoning.’
Een werkgroep van het Europees Parlement, waaraan Frontex verantwoording aflegt, nam vier maanden de werking van de Europese grenswacht onder de loep. Strik is de rapporteur van het uiterst kritische rapport, dat vandaag wordt voorgesteld.
De werkgroep ging aan de slag na een onderzoek van de onderzoeksjournalistieke groep Bellingcat en andere mediapartners. Die schreven in oktober 2020 dat Frontex medeplichtig is aan pushbacks van migranten door de Griekse autoriteiten. Pushbacks houden in dat migranten in groep worden teruggestuurd, zonder dat hun individuele status wordt onderzocht en zij de kans krijgen asiel aan te vragen. Migranten collectief terugsturen is daarom illegaal.
In het rapport van het Europees Parlement staat dat het ‘onduidelijk’ is of Frontex rechtstreeks betrokken was bij zulke acties in Griekenland. Maar rapporteur Tineke
Strik wil zelf een stap verder gaan. ‘Als Frontex een boot onderschept, en die overhandigt aan de Griekse kustwacht, en die migranten daarna door de Grieken worden weggestuurd, is dat dan faciliteren? Of kun je veronderstellen dat Frontex op een bepaald moment wel heeft weggekeken?’ Volgens haar is het correct dat laatste te stellen.
In ontkenningsmodus
Tegelijk kampt de EU-grenswacht ook met een handicap. Frontex kan alleen maar opereren met toestemming van de nationale lidstaat. ‘Een land kan Frontex dus ook wegsturen van plekken waar volgens rapporten pushbacks gebeuren, of zijn gebeurd’, zegt de rapporteur. ‘Dat moet in de toekomst niet meer mogelijk zijn. De EU financiert de lidstaten gul om aan grensbewaking te doen. De Europese Commissie kan en moet voorwaarden stellen aan die financiële hulp.’
Het onderzoek van de Europarlementsleden bracht verder aan het licht dat aandacht voor de naleving van de mensenrechten bij Frontex echt geen prioriteit is. ‘Personeelsleden zijn zich veel te weinig bewust van de mensenrechten en van het maritieme recht. Wie toch iets wil rapporteren, wordt dat heel moeilijk gemaakt’, zegt Strik.
Ondanks alle rapporten over mensenrechtenschendingen en collectieve uitwijzingen waar Frontex
mogelijk bij betrokken was, weet van had, of niet tegen heeft geageerd, zit directeur Fabrice Leggeri nog in ontkenningsmodus, zegt Strik. ‘Er verschenen rapporten in de media, maar ook door Amnesty International, Human Rights Watch of het Comité tegen Foltering. Maar de directeur legt alle kritiek naast zich neer. Twee rapporten van het VN-vluchtelingenagentschap UNHCR zouden hem zelfs nooit hebben bereikt. Hij herhaalt gewoon dat Frontex zich altijd aan de regels houdt, of schuift de verantwoordelijkheid af op de lidstaten of op de Commissie.’
Wie bij Frontex de rapporten wel ernstig neemt, is de Fundamental Rights Officer (FRO). Maar die botst intern zelf voortdurend op een muur. ‘Onder de FRO moet een team worden gevormd van veertig medewerkers die ter plaatse moeten nagaan of de fundamentele rechten worden nageleefd’, zegt Strik. ‘Maar tot hiertoe nam Frontex maar twintig man in dienst, van wie slechts vijf zelfstandig mogen opereren.’
Hongarije
Een voorbeeld van het gebrek aan slagkracht van die FRO betreft Hongarije, dat sinds 2015 al zo’n 137 miljoen euro van Brussel ontving, ter ondersteuning van migratiebeheer en grensbewaking. De operatie van Frontex in Hongarije werd pas in januari afgebroken, vijf jaar nadat de Fundamental Rights Officer voor het eerst op ernstige problemen had gewezen, meldt het rapport. Frontex schortte zijn activiteiten op na een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Dat oordeelde in december 2020 dat Hongarije de EU-regels overtrad. Die bepalen dat mensen het recht hebben om asiel aan te vragen en de asielprocedure in het betreffende land mogen afwachten.
‘De aanbeveling van de FRO volstond niet’, zegt Strik. ‘Er was een arrest van het Europees Hof nodig én een expliciete instructie van de
Commissie opdat Frontex de operatie in Hongarije uiteindelijk afbrak’, zegt Strik. Dat was overigens de eerste keer dat de samenwerking met een EU-land werd stopgezet. ‘Al bleek achteraf dat Frontex in Hongarije nog altijd bijstand verleent aan het controversiële terugkeerbeleid. Dat maakt duidelijk hoe structureel het is.’
Behalve Hongarije en Griekenland zijn er ook problemen met Kroatië, zegt het Europarlementslid. ‘De directeur van Frontex zegt dat er geen operationeel plan is voor Kroatië, en dat Frontex daar alleen luchtsteun verleent. Maar door de Kroatische politie informatie door te spelen van wat je via de lucht waarneemt, help je natuurlijk bij pushbacks.’
Geen oproep tot ontslag
Uit het rapport komt herhaaldelijk naar voren dat directeur Fabrice Leggeri een problematische rol vervult. Toch roepen de Europarlementsleden niet expliciet op tot zijn ontslag. ‘Ik vind persoonlijk wel dat Frontex best verdergaat met een propere lei, en dus met een andere figuur aan de top,’ zegt rapporteur Strik, ‘maar dit rapport is een compromistekst. Wij geloven dat ons dossier, dat alles haarfijn opsomt, voldoende veelzeggend is opdat iedereen zijn eigen conclusie kan trekken.’
Ine Roox
‘Personeel rekruteren dat de naleving van fundamentele rechten monitort, dat wil maar niet lukken’
Tineke Strik Europarlementslid Groenlinks