‘Ik heb als diplomaat in Haïti niet één fatsoenlijke politicus ontmoet’
Herman Portocarero (69), van 2005 tot 2008 actief als Belgisch ambassadeur in Haïti, reageert geschokt op de moord op president Jovenel Moïse. ‘Haïti is nooit een normaal functionerende staat geworden.’
Wat dacht u toen u vernam dat Moïse vermoord werd door een commando?
‘Ik was geschokt. Een politieke moord is zeldzaam in Haïti. De reden daarvoor is cynisch: ontvoeringen zijn er couranter, omdat ze meer geld opbrengen. Die waren schering en inslag toen ik dienst deed.’
‘Dat de huurlingen zich voordeden als agenten van de Amerikaanse antidrugsdienst DEA is een indicator dat er een cokeconnectie was. Veel van de leden van het commando waren Colombiaanse ex-militairen. Haïti is een belangrijk transitland voor Colombiaanse cocaïne. Hun drugskartels hebben banden met Haïtiaanse politici en hebben baat bij zwak leiderschap.’
Haïti lijkt stuurloos: drie mannen claimen het presidentschap. Hoe zal dit eindigen? ‘Ik zie niet in welke politicus het roer zou kunnen overnemen. Van alle politici die ik er ontmoette, heeft geen enkele een fatsoenlijke indruk nagelaten. Misschien moet het land in de Haïtiaanse diaspora politiek talent beginnen te sprokkelen? Maar als het klopt dat de aanstoker van het moordcomplot een Haïtiaans-Amerikaanse arts is, lijkt succes binnen de diaspora evenmin een garantie.’ ‘Denk even terug aan de reactie van president René Préval na de aardbeving van 2010, een scharniermoment in de recente geschiedenis van het land. Hij kwam voor de camera’s en zei: “Mijn huis is met de grond gelijkgemaakt, nu weet ik niet waar ik moet slapen”. Geen oproep tot nationale solidariteit of een blijk van medeleven. Een belangrijk element in de stuurloosheid zijn zulke zwakke figuren, die geen leiding kunnen geven.’
‘De structuren in Haïti zijn er ook niet naar. Toen ik ministers ging bezoeken als diplomaat werd ik op het gelijkvloers ontvangen door een secretaresse en een portier. Op de bovenverdieping, waar de minister kantoor hield, was alles ook piekfijn in orde. Maar de verdiepingen ertussen, voorzien voor de administratie, zijn een zwart gat. Die afwezigheid leidt ertoe dat het land nog niet opnieuw is opgebouwd. De middelen uit internationale solidariteit na de aardbeving sijpelden amper door naar de Haïtiaanse bevolking.’
‘Een tweede element die de huidige onveiligheid kan verklaren, is de staatsgreep tegen president Aristide in 2004. Zijn privémilitie, “De Schimmen”, is na de coup nooit ontwapend en is overgestapt naar de georganiseerde criminaliteit.’
‘Net voor de moord op president Moïse brainstormde ik toevallig even voor vrienden over een “plan” waarmee Haïti uit zijn ellende van bendegeweld, corruptie en sociale onrust zou kunnen komen. Een eerste punt waar ik aan dacht was om de aanwezigheid van ngo’s terug te schroeven. Ondanks hun goede bedoelingen zijn ze vaak contraproductief. Het is een coup d’état humanitaire: door hun aanwezigheid kan het land geen eigen publieke sector op poten zetten. Verder moet de macht van de rechtse Amerikaanse kerk ingedamd worden. Die verspreidt er fake news en voedt de sociale verdeeldheid.’
‘Maar mijn voornaamste bedenking was een grondwet aangepast aan de politieke realiteit. Het parlementaire regime is onwerkbaar geworden door eeuwenlange sociale verdeeldheid. Daarom is een president met meer – gecontroleerde – macht geen slecht idee om orde op zaken te stellen. Al mag die geen dictatoriale allures aannemen.’
President Moïse had een referendum ingepland om de Haïtiaanse grondwet te herzien. Daarin zou hij meer macht krijgen. Een goede zaak?
‘Nee, dat zijn net dictatoriale allures. Met zijn nieuwe grondwet wilde hij voor zichzelf een volgende termijn verzekeren, waarin hij meer macht had. Maar Jovenel was onpopulair. De laatste maanden kwamen Haïtianen massaal op straat om zijn ontslag te eisen omdat zijn termijn als president vermeend verstreken was.’
Haïti is nooit een toonbeeld geweest van een goed functionerend land. In uw recentste boek argumenteert u dat dat een van de langdurige gevolgen is van de slavernij.
‘Haïti is sinds zijn onafhankelijkheid in 1804 nooit een normaal functionerende staat geworden. Kolonisator Frankrijk dreef tijdens de onafhankelijkheidsstrijd de sociale tegenstellingen op de spits: blanken tegen zwarten tegen mulatten. Zelfs Napoleon, die de slavernij eigenhandig opnieuw invoerde, droeg bij tot de onrust van vandaag. Sindsdien zijn er geen noemenswaardige verzoeningspogingen geweest.’
Door uitgestelde verkiezingen staat het parlement en ook een groot deel van de senaat leeg. Moeten er niet snel nieuwe verkiezingen komen, zoals veel buitenlandse stemmen vragen?
‘Verkiezingen zijn in Haïti relatief. Bij een stembusgang zou de macht van gewapende bendes te groot zijn: die willen met geweld hun kandidaat doordrukken. In alle paniek die nu heerst, zijn verkiezingen onmogelijk. Dat die vraag om verkiezingen vanuit het buitenland komt, maakt weinig indruk. Door een lange geschiedenis aan buitenlandse inmenging zijn de Haïtianen daar afkerig voor geworden. Zelfs de VNstabiliteitsmissie voelde aan als een bezetting.’ ‘Dat kan via een comité van nationale verzoening. Daarbij zou ik politici, de diaspora, academici en ook oud-kolonisator Frankrijk betrekken. Dat die laatste aan tafel zou schuiven, zou historisch zijn. Maar dat is niet onmogelijk, denk aan de voorzichtige communicatie van de Franse president Emmanuel Macron bij het 200-jarige overlijden van Napoleon.’
‘Ik zou de activiteiten van ngo’s in Haïti terugschroeven. Ze vormen een door hun aanwezigheid kan het land geen eigen publieke sector opbouwen’
ENGELAND De stijging van de cijfers in Engeland en Wales wordt toegeschreven aan de coronacrisis, maar ook aan de Black Lives Matter-protesten en de betere registratie van de zogenaamde haatmisdrijven. Het gaat onder meer om racistisch of religieus geïnspireerd geweld, pesterijen en beschadiging van eigendommen.
In 2020 registreerden de politiediensten in totaal 61.851 gevallen, 7 procent meer dan in 2019 en meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2013, toen de cijfers voor het eerst werden geregistreerd. Hulporganisatie Victim Support heeft het over ‘shockerende aantallen’. 27 procent van de gevallen geraakt zelfs niet opgelost. Het geweld nam vooral toe nadat de corona-lockdowns werden opgeheven.
De Londense politie bevestigde dat de coronacrisis ‘directe gevolgen’ heeft gehad op het aantal haatmisdrijven in de hoofdstad. Zowel op het internet als in het echte leven werden bepaalde gemeenschappen geviseerd. Zo steeg in de lente het aandeel Chinese en Zuidoost-Aziatische slachtoffers. De voormalige Amerikaanse president Donald Trump omschreef het coronavirus veelvuldig als het Chinavirus.
Er wordt niet uitgesloten dat 2021 een nieuw recordjaar zal worden. Zo verwijst de politie naar de racistische beledigingen die de drie strafschopmissers van Engeland op het recente EK voetbal naar het hoofd geslingerd kregen.