Leidt Freedom Day tot een Engelse oorlog om het mondmasker?
Engeland hief gisteren veel coronabeperkingen op. Vooral de vraag of het mondmasker nog op moet, verdeelt de natie.
Sinds gisteren vervalt in Engeland op vrijwel alle plekken de mondmaskerplicht en de verplichting om een meter afstand te houden.
Ook zijn er
mogen de nachtclubs weer open en worden de quarantaineregels versoepeld.
Het wordt nachtclubs aangeraden bezoekers om een negatieve testuitslag of vaccinatiebewijs te vragen, maar dit is niet verplicht.
In Schotland, NoordIerland en Wales worden op verschillende momenten in juli eveneens versoepelingen doorgevoerd, maar minder verregaand dan in Engeland.
Freedom Day zou voor de Engelsen een dag van nationale vreugde en vrijheid zijn: na maandenlange beperkingen mogen ze sinds gisteren weer schouder aan schouder staan in de pub, zoenen met vreemden op de dansvloer van een club en met de hele familie op bezoek bij oma in het woonzorgcentrum.
Maar de omstandigheden zijn verre van feestelijk. De afgelopen weken steeg het aantal coronabesmettingen tot bijna hetzelfde niveau als tijdens de vorige piek in januari – alleen al afgelopen weekend zijn in het VK ruim 100.000 positieve tests geregistreerd. En ook het aantal ziekenhuisopnames en sterfgevallen neemt langzaam weer toe. Intussen is ruim 30 procent van de Britten nog niet volledig gevaccineerd.
Wat het precieze gevolg zal zijn van de opheffing van vrijwel alle coronarestricties weet niemand, maar wetenschappers hebben de afgelopen weken voor allerlei doemscenario’s gewaarschuwd. Het aantal ziekenhuisopnames zou weer in de duizenden kunnen lopen en de overlijdens zouden dagelijks tot tweehonderd kunnen stijgen. Ook wordt gevreesd dat het zorgpersoneel een nieuwe toestroom niet aankan en miljoenen Britten in quarantaine zullen moeten leven – met alle maatschappelijke gevolgen van dien. Mogelijk zijn er zelfs verstrekkende internationale gevolgen: wetenschappers hebben gewaarschuwd dat de heropening kan leiden tot een verdere wereldwijde verspreiding van de besmettelijke deltavariant en het ontstaan van nieuwe varianten die resistent zijn voor de beschikbare vaccins.
De cijfers en waarschuwingen hebben ertoe geleid dat een aanzienlijk deel van de Britse bevolking niet blij is met de versoepelingen. Uit peilingen blijkt dat ongeveer de helft van de inwoners van het Verenigd Koninkrijk vindt dat de maatregelen voorlopig in stand zouden moeten blijven. Vooral tegen het opheffen van de mondmaskerplicht is veel weerstand: uit marktonderzoek van YouGov blijkt dat meer dan 70 procent wil dat deze verplichting overeind blijft voor het openbaar vervoer en 66 procent vindt dat deze voor winkels zou moeten blijven gelden. In plaats van schouder aan schouder, staan de Engelsen sinds gisteren lijnrecht tegenover elkaar.
Beroep op gezond verstand Bij de aankondiging van de versoepelingen deed premier Boris Johnson twee weken geleden een beroep op het gezond verstand van burgers en bedrijven: nu de officiële maatregelen zijn vervallen, moet de bevolking een inschatting maken van wat nodig is om de pandemie beheersbaar te houden. Die oproep heeft het Engelse publiek verder verdeeld: de groep mensen die de maatregelen blijft volgen – te herkennen aan hun mondmaskers in winkels en bussen – tegenover de groep die blij is na anderhalf jaar eindelijk van de restricties af te zijn.
De 42-jarige Sophie Stephens uit het oosten van Engeland zegt daags voor de versoepelingen de tweedeling al sterk te voelen. Zij zal geen mondmasker meer dragen en is erg uitgesproken over die keuze op sociale media. ‘Nu ontvang ik allerlei berichten van mensen die me veroordelen en onder druk zetten
Wat verandert er?
De Engelsen mogen weer schouder aan schouder staan in de pub en zoenen met vreemden op de dansvloer van een club
om het alsnog te doen’, deelt ze via Twitter. ‘Terwijl het vanaf nu een vrije keuze hoorde te zijn!’ In de reacties wordt Stephens onder meer ‘asociaal’ en ‘een sociopaat’ genoemd.
Niet alleen in de inbox van Stephens lopen de spanningen op. Het nieuws dat Transport for London (TfL) de mondmaskerplicht blijft handhaven, leidde afgelopen week tot woedende reacties en oproepen tot boycots. Omgekeerd zeggen
voorstanders van de coronamaatregelen winkels te zullen mijden waar geen mondmaskers gedragen worden en beschuldigen zij de tegenstanders van egoïsme. Sommige Britse media speculeren intussen zelfs over het uitbreken van een cultuuroorlog tussen de twee overtuigingen.
Socioloog Tobias Stark, van de Universiteit Utrecht, stelt dat het wegvallen van de mondmaskerplicht het ‘potentieel voor conflicten’ tussen de twee kampen inderdaad vergroot. ‘Al langer is er een tweedeling tussen mensen die voor en tegen de maatregelen zijn. Die scheiding is in de loop der maanden versterkt door onze confirmation bias: mensen gaan op zoek naar informatie die hun bestaande beeld bevestigt en negeren informatie die dat tegenspreekt’, aldus Stark.
Voorheen was niet altijd duidelijk wie bij welke groep behoorde, maar sinds gisteren zal dit in Engeland zichtbaarder zijn dan ooit: ‘door het wel of niet dragen van een mondmasker, geef je een duidelijk signaal over wat jouw overtuigingen zijn, en dus bij welke groep je hoort’, stelt hij. Hierdoor wordt de ‘sociale identiteit’ van de twee groepen sterker, wat kan leiden tot meer afstand en minder begrip voor de ander.
Wat olie op het vuur gooit, is dat bedrijven en organisaties gedwongen worden stelling te nemen. Niet alleen TfL houdt de mondmaskerplicht in stand, ook supermarktketens als Tesco en Sainsbury’s blijven klanten vragen een mondmasker te dragen. Dit maakt Stephens furieus: ‘Ik ben dubbel gevaccineerd, waarom wordt mij dan nog steeds verteld hoe ik moet leven? Het voelt helemaal niet als Freedom Day’. De Britse zegt zelf geen oordeel te vellen over mensen die wel een mondmasker blijven dragen, zolang zij haar maar met rust laten.
Huisarts Andrew Gale (29) uit het Zuid-Engelse Truro vindt het, in tegenstelling tot Stephens, juist ‘een beetje te vroeg’ om de maatregelen te versoepelen. Hij vertelt telefonisch dat hij een mondmasker blijft dragen in winkels en op het openbaar vervoer. Ook heeft hij onlangs zijn tickets voor een groot festival doorverkocht, omdat hij de kans op besmetting daar te groot acht.
Gale zegt dat hij het als zijn plicht ziet om zich aan deze maatregelen te blijven houden om kwetsbare landgenoten te beschermen. Om diezelfde reden is hij de afgelopen maanden meermaals discussies aangegaan met onbekenden over de ernst van het coronavirus. ‘Zo riep een man op straat een keer dat het coronavirus maar een griepje is’, vertelt hij. ‘Omdat ik op corona-afdelingen heb gewerkt en de allerzieksten heb gezien, kon ik het niet laten om te zeggen: heb jij gezien hoe iemand eruitziet die sterft aan covid?’
Dit soort gesprekken eindigde meermaals in een ‘verhit debat’. Maar nu de maatregelen zijn versoepeld, zou Gale niet snel meer mensen aanspreken. ‘Eerder kon ik me nog beroepen op de wet, maar nu heb ik minder argumenten
‘De cijfers en waarschuwingen hebben ertoe geleid dat een aanzienlijk deel van de Britse bevolking niet blij is met de versoepelingen’
om me mee te verdedigen.’
De Britse socioloog Elisa Pieri, verbonden aan de universiteit van Manchester, doet onderzoek naar de sociale gevolgen van pandemieen. Zij schrijft in een e-mail dat door het ‘prematuur opheffen van de coronamaatregelen de luidsten het voor het zeggen krijgen’ in Engeland.
Elisa Pieri ‘Voor de zwakkeren van onze samenleving, die zich om medische redenen niet kunnen laten vaccineren of andere gezondheidsklachten hebben, wordt het moeilijker om de dingen te doen die ze de afgelopen tijd wel op een veilige manier konden doen’, zoals naar de supermarkt gaan of de trein nemen.
‘Bacteriën zelf bijhouden’
Hoewel er zorgen zijn over toenemende spanningen en ongelijkheid, is volgens socioloog Stark nog niet te voorspellen wat de maatschappelijke gevolgen zullen zijn. Hij verwacht dat het wegvallen van de mondmaskerplicht en de andere maatregelen ‘op enkele plekken zeker tot conflict zal leiden’, maar gaat er vooralsnog van uit dat het blijft bij opstootjes in de trein of op café. Wellicht komt Johnsons wens uit en zal het gezond verstand prevaleren. Of zoals Gale zegt: ‘Je bacteriën bijhouden, zou gewoon good manners moeten zijn’.
Britse socioloog,verbonden aan de universiteit van Manchester