Hoe maken we van ons land weer een spons?

KLIMAAT Maak werk van een ‘klimaatadaptatieplan’, schrijft Jos Ramaekers, in plaats van valleien te blijven draineren.

De menselijke en materiële tol van de grootste klimaatramp die ons land tot nu toe heeft getroffen, is kolossaal. Terwijl reddingswerkers op zoek zijn naar vermisten en vrijwilligers zich klaarmaken voor een nooit geziene opruimactie, dwingt het natuurgeweld ons te na te denken over wat er in Vlaanderen beter moet om dergelijke situaties het hoofd te bieden.

Vlaanderen is onvoldoende voorbereid op de gevolgen van de klimaatverandering. Gelukkig zijn de lijnen uitgezet om de kentering in te zetten: onze CO2-uitstoot drastisch inperken én ons aan de gevolgen aanpassen.

Met dat laatste, klimaatadaptatie genoemd, heeft Natuurpunt al heel wat ervaring. De voorbije jaren zijn er heel wat goede initiatieven en strategieën uitgewerkt om Vlaanderen beter voor te bereiden op een verstoord klimaat. We luiden nu de alarmbel omdat er een enorme kloof gaapt tussen de uitgewerkte visie en de concrete uitwerking op het terrein. Goedbedoelde projecten als de Blue Deal en het Vlaams Integraal Waterbeleid zijn te vrijblijvend en conflicteren met individuele vrijheden en rechten die vroeger te lichtzinnig zijn toegekend.

Er is ook hoopgevend nieuws. Experts zien al een tijdje in dat werken mét de natuur, door in te zetten op herstel van natuurlijke rivieren, overstromingsgebieden en duinen, de meest kostenefficiënte oplossing is voor wateroverlast én droogte. De voorbije week bleek opnieuw dat dit werkt. Op veel plaatsen in Vlaanderen, van het Schulensbroek over de Grensmaas tot in Voerense natuurgebieden, werden miljarden liters water gebufferd en opgehouden. Zo werd lager gelegen bebouwing gevrijwaard.

Helaas blijven zulke projecten nog te vaak steken in goede bedoelingen, omdat ze individuele vrijheden beknotten. Zo rijmt de vrije teeltkeuze, gebetonneerd in onze pachtwet, niet meer met de noodzakelijke ingrepen om water te kunnen bergen. We blijven maar valleigebieden draineren om er aardappelen of maïs te zetten. Overstromen die gebieden toch, dan schiet de weersverzekering of het rampenfonds wel bij, hoewel iedereen intussen weet dat we net daar het wassende water moeten bergen. Net zoals graslanden op hellingen, broodnodig voor waterberging volgens de experts, nog altijd voor de landbouw gebruikt worden, onder het mom van individuele ondernemersvrijheid.

Dat moet echt anders. Landbouwers zijn een belangrijk deel van de oplossing in het opnieuw sponzig maken van onze valleien. Door samen te zorgen voor de juiste teelt op de juiste plaats kunnen natuurbeheerders en boeren, zij aan zij, een maatschappelijke rol vervullen in het ‘waterbestendig’ maken van onze omgeving.

Gigantische buffer

Ook in de regelgeving over onze ruimtelijke ordening zitten nog te veel achterpoortjes. De voorbije dagen werden op sociale media talloze bouwgronden te koop aangeboden, die op het moment van de overstroming volledig blank stonden. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) verklaarde onlangs nog dat de Vlaamse regering zich zal verzetten als gemeenten verkavelingsvergunningen afleveren in overstromingsgevoelig gebied, maar we moeten verder durven te gaan en stoppen met het pappen en nathouden van het individuele belang van de grondeigenaar. Onmiddellijk stoppen met bouwen in kwetsbare valleigebieden zou een evidentie moeten zijn. Maar ook de toekomst van zonevreemde gebouwen in valleigebieden moet opnieuw onder de loep worden genomen.

Een ander beproefd recept dat experts zoals professor hydrologie Patrick Willems (DS 17 juli) aanhalen, is de noodzaak om in het buitengebied buffers aan te leggen via grasstroken en bermen. 10 tot 20 procent minder water benedenstrooms laten afstromen, kan het verschil maken tussen overstromen en niet overstromen. Die buffers bestaan deels al, maar in de loop der jaren zijn heel wat publieke wegbermen en oeverzones langs waterlopen ingepalmd door aanpalend grondgebruik. Dit oneigenlijk en nefaste grondgebruik moet resoluut worden stopgezet, het terrein teruggegeven aan de samenleving en de maatschappelijke functie ervan hersteld. Dat levert in één klap een gigantische waterbuffer op.

Hallucinant onverantwoord

Het Sigmaplan rond de Schelde is het grootste klimaatproject in Vlaanderen: dijken worden verplaatst en rivieren krijgen opnieuw ruimte. Door overstromingsgebieden aan te leggen, beschermen we steden en dorpen tegen wateroverlast. Maar het project is structureel ondergefinancierd, waardoor het nooit binnen de voorziene timing – tegen 2030 – gerealiseerd zal worden. Men mikt nu zelfs al op 2040 of nog later. Deze bezuiniging ten koste van de beveiliging tegen overstromingen is hallucinant en maatschappelijk onverantwoord. De overheid zou, zeker na wat zich vorige week heeft voorgedaan, net extra budget moeten vrijmaken voor zulke projecten.

We moeten nu nagaan hoe we water en klimaatadaptatie opnieuw als sturend element in alle beleidsprocessen kunnen krijgen. We roepen onze politici op om als eerste stap naar een daadwerkelijk klimaatadaptatiebeleid een hoorzitting te organiseren in het Vlaams Parlement om de struikelblokken, tegenstrijdigheden en gaten in het huidige en voorliggende beleid te detecteren en vervolgens te remediëren.

‘We moeten stoppen met het pappen en nathouden van het individuele belang van de grondeigenaar’