Pools eurorealisme, een voorsmaakje?
EUROPESE UNIE Polen is niet van plan zich te schikken naar Europese regels over de rechtsstaat. Dat kan Marine Le Pen en co. inspireren, denkt Merijn Chamon.
Vorige week bereikte de krachtmeting tussen Brussel en Warschau over de rechtsstaat een voorlopig hoogtepunt. Voor elke waarnemer is het duidelijk dat Polen de Europese spelregels schendt en zichzelf buitenspel zet. De Poolse regering zelf spreekt van ‘eurorealisme’.
Al sinds 2015 ontmantelt de Poolse regering, geleid door de conservatiefrechtse partij PiS, de rechtsstaat. Ze vervangt onafhankelijke rechters door partijgetrouwen en geeft de uitvoerende macht controle over de rechterlijke macht. Het Hof van Justitie van de EU en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (geen EU-instelling) hebben Polen daarvoor al op de vingers getikt, want zowel onder het Unierecht als onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is het land verplicht om belanghebbenden toegang te geven tot een onafhankelijke rechter om hun rechten tegen de overheid te kunnen afdwingen.
Te ‘kritische’ rechters
Het Poolse Grondwettelijk Hof, dat niet meer onafhankelijk is, boog zich vorige week over twee zaken. De eerste zaak ging over de tuchtkamer voor kritische rechters die het land heeft ingesteld. Die tuchtkamer is omstreden, omdat ze rechters van het Hooggerechtshof kan disciplineren vanwege de inhoud van hun arresten, en niet alleen voor beroepsfouten. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde gisteren dat die tuchtkamer in strijd is met het EVRM. Het risico voor de EU en haar burgers is duidelijk: welke rechter zal nog tegen de Poolse regering oordelen om, bijvoorbeeld, de EU-rechten van een Belg in Polen te vrijwaren, wanneer zij daarvoor gedisciplineerd kan worden?
De Europese Commissie, die de rechtsstaat in Polen ziet afglijden (DS 22 juli), heeft vorig jaar een procedure gestart tegen Polen voor het EU-Hof. In april 2020 eiste het Hof dat de tuchtkamer haar werking voorlopig zou staken. In zijn eindoordeel vorige week bevestigde het Hof dat Polen met zijn tuchtkamer het Unierecht schendt. Intussen had de tuchtkamer zelf aan het Poolse Grondwettelijk Hof gevraagd of het stakingsbevel uit april 2020 strijdig was met de Poolse grondwet. Vorige week bevestigde het Poolse Grondwettelijk Hof dat dat het geval is, en dat het bevel van het EUHof dus niet toegepast mag worden.
In de tweede zaak had de Poolse regering het Poolse Grondwettelijk Hof gevraagd of Unierecht daadwerkelijk voorrang heeft op de Poolse wet. Die vraag stellen is op zich een provocatie, aangezien het EU-Hof in 1964, veertig jaar voor Polen vrijwillig toetrad tot de EU, expliciet verduidelijkte dat Unierecht voorrang moet hebben op nationaal recht. Zo niet, kan van een uniform Europees recht geen sprake meer zijn. Het arrest in deze zaak wordt volgende maand verwacht. Wellicht zal het Poolse Grondwettelijk Hof de voorrang van het Unierecht niet aanvaarden.
De positie van Polen is onhoudbaar: als elke lidstaat arresten van het
EU-Hof naast zich neerlegt door zich te beroepen op de eigen grondwet, wordt de EU en alles wat ze mogelijk maakt ontmanteld: geen interne markt meer, geen Schengenzone zonder grenscontroles, geen erkenning van vonnissen of overleveringen van verdachten. Commentatoren spreken dan ook van een Polexit (DS 16 juli). De Poolse premier Mateusz Morawiecki zelf stelt dat van een exit geen sprake is en dat de Poolse regering louter een ‘eurorealistische’ koers volgt.
Politieke kwakzalvers
De Poolse invulling is opmerkelijk, maar ‘eurorealisme’ is ook het ordewoord van de grootste Belgische partij, die in het Europees Parlement bovendien in dezelfde fractie zit als PiS. Zou de N-VA dan niet expliciet afstand moeten nemen van PiS, net zoals ze in 2014 van moslims verwachtte om expliciet afstand te nemen van IS? Het zou in ieder geval helpen om te weten wat er schuilt achter het verraderlijke etiket. Niet zelden zijn het politieke kwakzalvers die het eurorealisme prediken. Ook de Britse conservatieven betitelden hun positie vis-à-vis de EU als realistisch.
Twee weken geleden smeedden Marine Le Pen, Matteo Salvini, Viktor Orban en partijen als PiS, de Oostenrijkse Vrijheidspartij en Vlaams Belang een alliantie met als doelstelling de EU te hervormen. Hervormen klinkt realistischer en sympathieker dan afschaffen (DS 2 juli). Dat laatste was vooral een les voor Le Pen. Zij doet volgend jaar opnieuw een gooi naar het Franse presidentschap en zal niet meer pleiten voor een uittrede uit de euro, zoals ze in 2017 wel nog deed. Uittrede klinkt te radicaal, het is beter om zichzelf voor te stellen als ‘realist’ en te pleiten voor een ‘hervorming’, met hetzelfde resultaat. De Polen tonen hoe het moet.
Marine Le Pen, Viktor Orban en partijen als het Poolse PiS willen de EU hervormen: dat klinkt realistischer en sympathieker dan ‘afschaffen’