Stort ik geld voor noodhulp?
Er rolt een golf van solidariteit over de gebieden die getroffen zijn door de watersnood. Maar hoe noodzakelijk zijn donaties van burgers in een rijk land als België?
In Brazilië en India, waar het sarsCoV-2-virus welig mocht tieren (en zelfs nieuwe varianten zijn ontstaan), zijn er met momenten meer mensen gestorven dan er waardig begraven konden worden. Australië en Nieuw-Zeeland, waar de overheden er niet voor terugdeinsden voor de minste besmettingen harde lockdowns af te kondigen, kenden daarentegen geen oversterfte in 2020. Ziehier hét tegenargument voor de bewering dat de lockdowns zelf een bron van oversterfte zijn en meer kwaad doen dan het laten uitrazen van het virus.
In het vaktijdschrift BMJ Global Health zet een groep internationale onderzoekers op een rij waarom volgens hen de remedie (harde maatregelen) niet erger zijn dan de kwaal, covid-19. De Morgen berichtte gisteren over de narrative review. Dat is, kort gezegd, een overzichtspaper waarin vorsers een eigengereide selectie maken van de studies die ze bespreken. Ook al is het geen omvangrijke, systematische literatuurstudie, de paper levert aanwijzingen dat in de coronacrisis lockdowns op de korte termijn meer levens redden dan wanneer maatregelen uitblijven.
De discussie daarover leefde sterk na de eerste golf en was, ook in eigen land, een belangrijk argument van coronasceptici om in de aanloop naar de tweede golf nieuGems. we maatregelen ter discussie te stellen.
In hun paper halen de auteurs het argument onderuit dat lockdowns ertoe hebben geleid dat de gezondheidszorg verstoord raakte en de niet-covid-zorg werd uitgesteld. De oorzaak daarvan, klinkt het, is veeleer een logisch gevolg van de overbelasting van de zorg door de vele covid-19-zieken en dus van het virus zelf. Artsen en verpleegkundigen hadden geen tijd (of bedden) voor niet-dringende operaties of onderzoeken. Tijdens de tweede en derde golf werd gepuzzeld om de niet-covid-zorg zo veel mogelijk voort te zetten.
De collateral damage in de gezondheidszorg tijdens de coronacrisis is wel vaak aangehaald als argument tegen strenge maatregelen, zegt Erika Vlieghe, infectiologe aan het UZ Antwerpen en voorzitter van expertengroep ‘Maar patiënten bleven ook spontaan weg van de spoeddiensten, omdat ze bang waren om in het ziekenhuis besmet te raken met sars-CoV-2. Dat was niet per se de schuld van de lockdown zelf, maar veeleer van de epidemie op zich. In het publieke debat is dat wel allemaal op één hoop gegooid.’
Ze wil zich niet voorstellen hoe groot de angst en paniek geweest zou zijn als in ons land het virus vrij zijn gang had kunnen gaan, zegt Vlieghe. ‘De lockdown, zeker die van maart 2020, betekende kiezen voor de minst slechte optie. Dat was een brute, maar efficiënte maatregel. Al bevatte die zaken die achteraf niet allemaal efficiënt en aanvaardbaar bleken, zoals het verbod om in het park te zitten en de langdurige schoolsluitingen.’
Suïcidecijfers
Na de eerste golf, toen de situatie in de ziekenhuizen weer onder controle raakte, kwam ook in ons land de focus van het debat te liggen op het mentaal welzijn tijdens de lockdown. Maar volgens de paper in BMJ Global Health is er geen bewijs dat door lockdowns het aantal zelfdodingen de hoogte in is geschoten. ‘Al is dat ook hier beweerd (door Brussels Parlementslid Alexia Bertrand, DS 26 februari, red.)’, aldus Vlieghe. ‘Wat niet wil zeggen dat het niet nog kan komen. We zijn bezorgd dat de suïcidecijfersstijgen als het ergste voorbij is en de adrenaline zakt. Daar moeten we aandacht voor blijven hebben.’
Over minder makkelijk meetbare effecten op het mentale welzijn van de coronacrisis en/of lockdowns spreken de auteurs van de paper zich niet uit. Maar die effecten zijn er wel. In eigen land, bijvoorbeeld, hebben alle eetstoornisklinieken in Vlaanderen meer patiënten gekregen (DS 17 februari). De artsen leggen een directe link met de eenzaamheid tijdens de lockdown die jonge meisjes en vrouwen hebben ervaren.
En toch, zegt motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent), is dat geen definitief bewijs dat een lockdown meer schade berokkent dan het virus vrij spel laten. ‘Door de lockdown zijn de kwetsbaarheden van sommigen aan de oppervlakte gekomen. Zonder lockdown en met een sterke viruscirculatie waren wellicht niet de eetstoornissen, maar andere problematieken komen bovendrijven. Angststoornissen, bijvoorbeeld.’
Vansteenkiste wijst er ook op dat de andere zijde van de medaille is dat een deel van de bevolking tijdens de gedwongen stilstand juist
‘De uitgestelde zorg was niet per se de schuld van de lockdown, wel van de epidemie op zich’
Erika Vlieghe Infectiologe (UZ Antwerpen)
‘Zonder lockdown waren wellicht niet de eetstoornissen, maar andere problematieken komen bovendrijven. Angststoornissen, bijvoorbeeld’
Maarten Vansteenkiste Motivatiepsycholoog (UGent)
meer in haar sas was. ‘De reacties op de lockdown waren zeer verschillend.’
‘Uit onze motivatiebarometer hebben we geleerd dat de viruscirculatie, de maatregelen en het mentaal welzijn zeer complex samenhangen. We zagen bijvoorbeeld de angst en onzekerheid stijgen met toenemende viruscirculatie. Als de timing van nieuwe maatregelen dan goed zat en mensen er de zin van inzagen, zoals bij het begin van de tweede golf, konden ze de angst bij de bevolking juist verminderden. Mensen voelden zich pas beperkt in hun vrijheid en autonomie toen het te lang duurde, zoals in de lente.’
De kritische analyse van de hele mix van onze lockdown – wat was nodig? wat mogen we echt nooit meer doen? – is belangrijk, zegt Vlieghe. ‘Om er lessen uit te trekken. Maar ik ben het wel eens met de conclusie dat in eerste instantie het niet de lockdown was die alle ellende heeft veroorzaakt, wel het virus en de pandemie. Al zal het nog veel modelleerwerk vergen om in alle dimensies aan te tonen waar we écht aan ontsnapt zijn door coronamaatregelen af te kondigen.’