In een mantelpak zo donker als de Russische economie
Elvira Nabiullina is een uitstekende centrale bankier voor Rusland, maar ze staat voor extreme uitdagingen. Er is niet alleen de precaire staat van de Russische economie, ook haar verhouding tot het Poetin-regime staat op het spel.
Elvira Nabiullina, de gouverneur van de Russische centrale bank, verscheen vorige week in begrafeniszwart voor de pers. Bij haar hoef je niet te speuren naar subtiele bijwoorden in stijve zinnen – zoals bij haar westerse collega’s – om de koers van het monetaire beleid te ontwaren. Een blik op haar kleren volstaat. Als ze een broche in de vorm van een havik draagt, is er een renteverhoging op til. Een broche van een regenwolkje betekent dat de inflatieverwachtingen getemperd mogen worden. Het zwarte mantelpak van vorige week staat symbool voor haar haast onmogelijke taak – zowel op economisch als op persoonlijk vlak – nu Rusland in oorlog is en de hele wereld via keiharde sancties de Russische economie de dieperik dreigt in te sturen.
Toch lijkt iedereen ervan overtuigd dat zij de meest geschikte persoon is om de job te klaren. Sinds ze in 2013 aan het hoofd van de Russische centrale bank kwam, is haar traject volgens experts indrukwekkend. Een jaar nadat ze gouverneur was geworden, mocht ze meteen vol aan de bak. De kelderende olieprijzen en een eerste salvo sancties vanwege de annexatie van de Krim leidden in 2014 tot een halvering van de waarde van de roebel tegenover de dollar en tot een stevige scheut inflatie. Ze aarzelde niet om de rente tot 17,5 procent op te trekken. Dat veroorzaakte wel een recessie, maar ze kreeg de inflatie en de wisselkoers wel opnieuw onder controle. Door haar beleid kreeg de internationale financiële wereld opnieuw vertrouwen in de Russische economie. Ze loodste die zonder al te veel kleerscheuren door de coronacrisis. In die zin doet ze wat denken aan Paul Volcker, de Amerikaanse centrale bankier die begin jaren 80 succesvol, maar keihard de inflatiespiraal waarin de VS gesukkeld waren, bestreed. Voor velen was Volcker de beste Amerikaanse Fed-voorzitter ooit.
Nabiullina komt uit een bescheiden Tataarse arbeidersfamilie uit het zuiden van Rusland. Ze was een uitstekende studente en mocht economie studeren in Moskou. Na haar studies ging ze voor verschillende overheidsorganisaties werken. In 1997 werd ze onder president Jeltsin viceminister van Economische Ontwikkeling. Toen Poetin aan de macht kwam, kon ze blijven. Meer: in 2007 werd ze minister van Economische Ontwikkeling en vanaf 2013 gouverneur van de centrale bank en een van de schaarse vrouwen in hoogste machtsregionen van Rusland.
Het probleem van de cryptomunten
De uitdaging waar ze nu voor staat, is kolossaal. De Russische centrale bank werd door de sancties van westerse centrale banken geïsoleerd. De roebel kan daardoor niet meer via de klassieke manier omgewisseld worden tegen dollars of euro’s. De wisselkoers is al met 30 procent gezakt, wat hoge inflatie veroorzaakt. Op dit moment wordt de wisselkoers nog artificieel hoog gehouden omdat er kapitaalrestricties ingevoerd zijn. Een Russisch bedrijf dat nu nog buitenlandse valuta ontvangt, is verplicht om 80 procent om te wisselen in roebel. Volgens de Financial Times zou Nabiullina eerder aan ingewijden hebben gezegd dat ze ontslag zou nemen als er ooit kapitaalcontroles ingevoerd zouden worden. Nabiullina staat al langer heel kritisch tegenover cryptomunten. Ze moet nu onder ogen zien dat die heel populair zijn in Rusland, omdat ze nog een van de weinige (gevaarlijke) sluipwegen vormen om roebels om te wisselen in dollars of euro’s.
Nabiullina bleef de voorbije dagen echter niet machteloos toekijken. Meteen na het afkondigen van de harde sancties, verhoogde ze de rente in Rusland van 9,5 tot liefst 20 procent. Veel lijkt dat voorlopig niet te helpen. Behalve de devaluatie van de roebel, maakt ook de exportban vanuit het Westen heel wat producten schaars en duur in Rusland, wat de inflatie nog meer zal aanwakkeren. Nabiullina beschouwt inflatie als een ‘belasting op de armen’. Een andere verdedigingslinie uit haar koker: de oorlogskas van 630 miljard dollar biedt weinig redding, omdat die reserves voor een groot stuk in het buitenland liggen. De EU, de VS maar ook bankenland Zwitserland verhinderen Rusland de toegang tot zijn reserves, waardoor die op dit moment niet ingezet kunnen worden.
Nabiullina vindt een luisterend oor bij Poetin en hoort bij de absolute toppers van het Russische regime, maar ze gruwt van oorlog
Maar ook persoonlijk staat Nabiullina voor een grote uitdaging. Ze vindt weliswaar een luisterend oor bij president Poetin en hoort bij de absolute toppers van het regime, maar volgens haar vrienden zou ze, als liefhebber van Franse poëzie en opera, gruwen van de oorlog. Ook zij werd niet op voorhand ingelicht over de inval in Oekraïne. Dat ze toch geen ontslag neemt of openlijk kritiek uit, zegt alles over haar plichtsbesef. Ze ziet zichzelf nu eenmaal als de meest geschikte persoon om als hoofd van de centrale bank de economische schade te beperken. Valeria Gonterev, het voormalige hoofd van de Oekraïense centrale bank, ziet het in de Financial Times toch anders: ‘Het enige moreel correcte wat ze kan doen, is de wisselkoers ondersteunen en de paniek rond de Russische banken stoppen. Maar daarna moet ze haar ontslagbrief indienen. Op die manier zal ze blijvend gerespecteerd worden in de wereld. Anders zal ze eindigen voor het tribunaal van Den Haag, naast al die andere schurken.’
Een stroomuitval op de site van de vroegere kerncentrale van Tsjernobyl zal niet leiden tot een ernstig nucleair incident. Daarvoor is de splijtstof die er ligt opgeslagen al te sterk afgekoeld.
Als er nieuws komt vanuit Tsjernobyl, houdt de wereld de adem in. Door een vernielde hoogspanningslijn is de site van de vroegere kerncentrale afgesneden van het Oekraïense stroomnet. De minister van Buitenlandse Zaken, Dmitro Koeleba ,waarschuwde gisteren dat dieselgeneratoren maar 48 uur lang noodstroom kunnen leveren. Daarna zouden de systemen stilvallen om de gebruikte splijtstof –de ‘brandstof’ van een kernreactor – te koelen, waarna er radioactief materiaal zou kunnen vrijkomen. De minister riep op tot een staakt-het-vuren om de hoogspanningslijn te kunnen herstellen.
Maar het Internationale Atoomenergieagentschap liet al snel weten dat de stroomuitval geen ‘kritieke gevolgen’ heeft voor de veiligheid in en rond de vroegere centrale. Er zou voldoende water aanwezig zijn in de bassins waarin de splijtstof ligt af te koelen, verzekerde het. Het Federaal Agentschap
voor Nucleaire Controle (Fanc) in ons land onderschrijft dat. ‘Alarmerende berichten zijn niet aan de orde, ook niet als straks de generatoren uitvallen’, zegt woordvoerster Ines Venneman. ‘Het water kan zelfs zonder actieve koeling (waarbij het koelwater wordt rondgepompt, red.) hoogstens 60 graden worden, wat niet genoeg is om te verdampen.’
Ramp in Fukushima
In het scenario waarvoor de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken waarschuwde, komt de splijtstof droog te liggen in de koelbassins. Daardoor raakt ze oververhit en smelten de metalen staven waarin ze verpakt is. Gevaarlijke volatiele splijtingsproducten, zoals radioactief cesium en jodium, kunnen dan ontsnappen. Vooralsnog is zo’n grootschalig radioactief lek uit gebruikte (en uit de reactor verwijderde) splijtstof nog nooit voorgevallen. Al was het bij de kernramp van Fukushima in 2011
‘Alarmerende berichten zijn niet aan de orde, ook niet als straks de generatoren uitvallen’ Woordvoerster Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle
Ines Venneman