Oekraïense operaregisseur zat in Italiaanse cel op verzoek van Moskou
De Oekraïense regisseur Jevchen Lavrentsjoek wist niet eens dat Rusland hem op de Interpol-lijst had gezet toen hij in december in Napels werd gearresteerd. ‘Ik zat in de cel met een moordverdachte.’
Jevchen Lavrentsjoek (39) was tot december vorig jaar nooit eerder in Italië geweest, zegt hij aan de telefoon vanuit Napels. Die maand maakte hij in die Zuid-Italiaanse havenstad een tussenstop, onderweg vanuit Tel Aviv, in Israël, naar Lviv, in het westen van Oekraïne. In Napels liep het fout. De Oekraïense operaregisseur, die jarenlang in Rusland had gewerkt als directeur van het Poolse theater van Moskou, had geen idee dat Rusland hem op de lijst van Interpol had gezet. Hij wist zelfs niet dat er in Rusland een aanklacht tegen hem liep.
De internationaal bekende operaregisseur werd op 17 december in Italië gearresteerd en opgesloten in de gevangenis van Poggioreale, een van de beruchtste in het land. ‘De eerste week was de ergste’, zegt Lavrentsjoek. ‘Ik zat samen in een cel met tien man, onder wie een moordverdachte. Ik raakte er besmet met corona. Ik mediteer vaak in stilte, om mijn werk als operaregisseur voor te bereiden, maar in de cel stond de tv dag en nacht op het luidste volume.’
Niemand sprak Engels, of zelfs maar Italiaans, en ook de politie sprak alleen in het Napolitaanse dialect. ‘Het was zo’n absurde situatie dat ik in mijn hoofd een aria uit Tosca, van Puccini, zong: het deel waarin schilder-revolutionair Mario Cavaradossi in de gevangenis zit.’
De red notice, die de internationale politieorganisatie Interpol tegen Lavrentsjoek had uitgevaardigd, is een wereldwijd verzoek aan de politie om iemand in voorlopige hechtenis te nemen. Moskou beschuldigt de regisseur ervan dat hij acht jaar geleden, als directeur van het Poolse theater in Moskou, geld van een privépersoon zou hebben ontvreemd. Lavrentsjoek staat bekend als een Poetin-criticus en verwerpt die aanklacht als politiek gemotiveerd.
35 dagen in de gevangenis
Aan de telefoon vertelt de regisseur dat zijn problemen met de Russische overheid begonnen in 2014, toen hij weigerde de annexatie van de Krim te bejubelen, en uit Rusland vertrok. Moskou, zegt hij, is erop uit om mensen uit de cultuursector te gebruiken voor propagandadoeleinden. ‘Tot driemaal toe probeerde de overheid me te overhalen om de Russische nationaliteit
Jevchen Lavrentsjoek aan te nemen’, zegt Lavrentsjoek. Eén keer werd hij naar een gebouw gebracht waar al een stapeltje documenten klaarlag ter ondertekening, waarmee hij afstand zou doen van zijn Oekraïense nationaliteit. Hij weigerde, net zoals hij naar eigen zeggen ook altijd Russische overheidstoelages voor het theater afsloeg. ‘En in Siberië werd ik na een voorstelling voor de rechter gedaagd, wegens het “promoten” van homoseksualiteit’, blikt de regisseur terug.
Interpol kan lidstaten niet verplichten om gevolg te geven aan een red notice, maar in Italië is het een ‘geconsolideerde praktijk’ om Interpol-verdachten te arresteren, aldus Riccardo Noury van Amnesty International in Italië. Rome doet dat in de hoop dat andere landen ook zijn internationaal geregistreerde maffiaverdachten arresteren.
Het is niet voor het eerst dat Italië een dissident arresteert: in 2015 werd de Algerijnse mensenrechtenadvocaat Rachid Mesli opgepakt, zegt Noury. Toen na onderzoek bleek dat Mesli in Zwitserland een politieke vluchteling was, liet Italië hem weer vrij.
Dat gebeurde ook met de Oekraïense regisseur, die eerst van een cel met tien man naar een cel met vier gevangenen werd overgeplaatst, en uiteindelijk onder huisarrest werd geplaatst. Maar voordien zat de artiest wel 35 dagen in een Napolitaanse gevangenis. Pas op woensdag 2 maart, tweeënhalve maand na zijn arrestatie, en na een vraag over de zaak in het parlement, heeft de Italiaanse minister van Justitie Marta Cartabia besloten dat Lavrentsjoeks huisarrest werd opgeheven en dat de regisseur dus niet wordt uitgewezen naar Rusland. ‘Dat terwijl Interpol de red notice al op 7 januari had geschrapt’, zegt Lavrentsjoeks advocaat, Alfonso Tatarano. Op donderdag 3 maart was de regisseur weer een vrij man.
Afrekenen met dissidenten
Als Poetin-criticus, zegt minister Cartabia, is Lavrentsjoeks recht op verdediging in Rusland niet gewaarborgd. De regisseur is opgelucht, maar struikelt over de Italiaanse formulering: ‘Ik ben dus eigenlijk vrij omdat Poetin nu oorlog voert in mijn land, niet omdat ik onschuldig ben.’ Hij blijft in Italië tot het beroepshof in Napels op 17 maart naar alle waarschijnlijkheid zijn vrijlating formaliseert.
Westerse overheden en ngo’s beschuldigen het Kremlin er al jaren van Interpol te misbruiken om wereldwijd politieke dissidenten op te jagen. Om te voorkomen dat Rusland via die weg ook met Oekraïense oorlogsvluchtelingen in westerse landen zou afrekenen, hebben onder meer de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada maandag Interpol verzocht om Rusland te schorsen.
‘De eerste week was de ergste. Ik zat samen in een cel met tien man en raakte er besmet met corona’ Oekraïense operaregisseur