Het monster Poetin
Door decennialang aan de macht te zijn, en twee jaar isolement door covid-19, zou Poetin geen voeling meer hebben met de realiteit. De ooit pragmatische en berekende Poetin zou nu een gek monster geworden zijn, een revanchistische alleenheerser. Psychologen verklaren zo het gedrag van politieke leiders en reduceren de oorlog tot de acties van één individu dat zou doorslaan. Het gevolg is dat we de brede politieke en economische omstandigheden die de oorlog mogelijk maken, en de acties van Poetin zouden kunnen verklaren, uitwissen. Dat de uitbreiding van de Navo naar het oosten door Rusland als een existentiële bedreiging wordt ervaren, weten we al meer dan dertig jaar, daar hebben zowel geïnformeerde academici als diplomaten sinds de jaren 1990 constant voor gewaarschuwd. Het was met goede reden dat landen als Finland en Zweden, hoewel ondertussen lid van de EU, heel lang liever buiten de Navo bleven.
Als we de reden van de oorlog herleiden tot de psychologie van Poetin, dan zien we oorlog niet meer als een politiek of economisch probleem dat wij allen samen hebben vormgegeven en kunnen oplossen. De oorlog wordt een moreel probleem van de slechten tegen de goeden. Die analyse maakten Hannah Arendt en Aimé Césaire al meteen na de Tweede Wereldoorlog. Het moordende beleid van Hitler of Stalin kwam niet uit het niets. Vandaag, onder het mom van vrijheid, waardigheid en democratie voor 43 miljoen Oekraïners, die trouwens zelf extreem verdeeld zijn over hun band met Rusland, gijzelen we niet alleen 145 miljoen Russen, maar de hele planeet. Daarbij trekt het Globale Zuiden ook alweer aan het kortste eind. Inderdaad, heel wat Afrikaanse en Aziatische landen importeren immers het gros van hun graan – een essentieel consumptieproduct – uit Oekraïne en Rusland. Het conflict zal een moordend effect hebben op die landen.
Uiteraard keur ik Poetins acties niet goed. Ik veroordeel ze met klem. Maar de Navo, de VS en de EU konden deze situatie perfect voorspellen. Ze werd al herhaaldelijk voorspeld. Nu dreigt Poetin met een nucleaire oorlog. We moeten moreel verontwaardigd zijn, we moeten veroordelen, maar we moeten ons altijd afvragen hoe het zo ver is kunnen komen. Zoek dus geen verklaringen in inherente karakteristieken of in de psychologie van het individu, dat zijn meer consequenties dan oorzaken. Kijk eerst naar de geglobaliseerde politieke en economische structuren waar we allemaal deel van uitmaken. Dat is een eerste stap in het uitdenken van een verenigde wereld waarin de mens ophoudt een monster te zijn (en waarin we – als ik even mag dromen – eindelijk kunnen beginnen timmeren aan een nieuwe ecologische en economisch evenwichtige wereldorde).