Geen Derde Wereldoorlog ter wille van Oekraïne
Het risico op escalatie in Oekraïne blijft groot, schrijft Luuk van Middelaar. Misschien kan de Chinese president Xi Jinping ongelukken helpen te voorkomen.
In deze oorlog zijn de Amerikanen tot nu toe terughoudender dan de Europeanen. Opmerkelijk, want meestal schiet de US Army het hardst en hobbelen wij er achteraan – zie Afghanistan, Irak, Korea. Voor de Europeanen is het gevaar dichtbij. Oost-Europese landen voelen zich existentieel bedreigd. Zij redeneren: vandaag bommen op Charkov en Kiev, morgen bij ons in Warschau of Vilnius. In de politieke dynamiek van de eerste oorlogsweek trok het oostelijke blok de West- en Zuid-Europese landen mee naar ongeziene daadkracht en eenheid, dankzij de beslissende Duitse ommezwaai.
Voor de VS is het strijdtoneel ver weg en komt het moment ongelegen. De focus ligt op China. Het gênante vertrek uit Afghanistan, Bidens verkiezingsbelofte, is amper zes maanden geleden. Een conflict met Rusland: liever niet.
De kernparaplu
Beslissend voor Amerika’s terughoudendheid is een andere factor. In Washingtons strategische cultuur worden nucleaire risico’s meegewogen. Tijdens de zenuwslopendste Koude Oorlogsmomenten was dit vermogen, in het Witte Huis en in het Kremlin, van ronduit planetair belang. Daarentegen ontberen vrijwel alle Europese hoofdsteden, alsook de EU-instellingen, zulke strategische ervaring en kennis. Uitzonderingen zijn de kernmachten Parijs en Londen.
Vanaf het begin is opperbevelhebden. ber Biden zeer duidelijk: géén Amerikaanse troepen op Oekraïens grondgebied. Wel steun voor zelfverdediging (in lijn met het VN-Handvest), maar dat is het. Zijn land is wettelijk en moreel verplicht aangevallen Navo-bondgenoten te verdedigen, zegt Biden keer op keer, maar die plicht strekt zich niet tot Oekraïne uit. Afgelopen vrijdag zei Navo-baas Jens Stoltenberg het zo: ‘Wij zijn geen deel van dit conflict.’ Daarop valt af te dingen, maar helder is het wel. Geen Derde Wereldoorlog ter wille van Oekraïne.
De onmisbare keerzijde is dat Biden telkens uitspreekt ‘elke centimeter’ Navo-grondgebied te zullen verdedigen. Zo ook in zijn State of the Union, vorige week. Dus mag er geen Russische kogel op Pools of Baltisch grondgebied landen of de hel zal losbarsten. Het Kremlin beseft dat.
Het onderscheid tussen binnen en buiten de Navo is zeer tragisch voor de Oekraïners, die op meer steun rekenMaar het zou de Oost-Europese Navo-leden, wel onder de kernparaplu, moeten geruststellen. De redenering ‘vandaag Kiev, morgen Warschau’ is onjuist. Althans, de gevolgen voor Rusland zullen van een totaal andere orde zijn.
Het gevaar zit in ambiguïteit en grensgevallen. Dit draait nu om de vraag of de Navo een no-fly zone boven Oekraïne moet en kan opleggen. Doen we niet, zegt Biden. Het behelst het neerhalen van Russische vliegtuigen. De Oekraïense president Volodimir Zelenski, een man in doodsnood, zal erom blijven vragen – dinsdag nog per video aan het Britse Lagerhuis. In Europa zal de publieke druk toenemen iets te doen, naarmate de vluchtelingenstroom toeneemt, er meer burgerdoden vallen en Kiev of Marioepol het gruwelijke lot van Grozny of Aleppo ten deel valt. ‘We bezwijken toch niet voor nucleaire chantage?’, zo zal het luiden.
De escalatieglijbaan
In deze heksenketel is escalatie niet uit te sluiten. Als de Navo tot schieten komt, zullen experts spreken van ‘een treetje hoger op de escalatieladder’. Maar dat is een verkeerd beeld, schrijft Jacob Parakilas in The Diplomat: zie het als een ‘escalatieglijbaan’. Je riskeert een dynamiek van elkaar steeds harder treffen, als-ik-dit-danjij-ook-dat, waarin niemand de controle behoudt. Dat gevaar acht hij groter wanneer kernmachten tegenover elkaar staan. Op humanitaire grond ongeschonden een konvooi bombarderen is illusoir.
Vier erkende kernmachten zijn bij het conflict betrokken: agressor Rusland en de VS, het VK en Frankrijk. De vijfde is China. Voor Xi Jinping is de invasie in Oekraïne een testcase voor een mogelijke aanval op Taiwan. Wat hij aan lokale en westerse weerstand ziet, zal hem niet bevallen. Tegelijk komt Xi in een speciale positie, die van bemiddelaar. Het is geen toeval dat Emmanuel Macron en Olaf Scholz
Je riskeert een dynamiek van elkaar steeds harder treffen, als-ik-dit-dan-jij-ookdat, waarin niemand de controle behoudt
dinsdag belden met de Chinese president. Helpt hij ongelukken te voorkomen?
Poetins woordvoerder legt deze week drie eisen op tafel: erkenning van de annexatie van de Krim en van beide Donbas-republiekjes, aangevuld met de afspraak dat Oekraïne buiten de ‘blokken’ (de Navo en de EU) blijft. Dat is ongeveer de machtspolitieke status quo van voor de oorlog. Vandaag is EU- en Navo-lidmaatschap alleen denkbaar voor een halfverwoest ‘West-Oekraïne’, ten westen van de Dnjepr, met Kiev als nieuw gedeeld Berlijn.
Maar neutraliteit was tot voor kort onverkropbaar voor de nationale wil van Oekraïne en voor ons idealistische hart. Mocht niet, kon niet: zelfbeschikkingsrecht der volken. Over our dead bodies. Bij wijze van spreken dan, want het blijken wel hun lijken te zijn, niet de onze. Wie dat liever zo houdt, zal principes moeten inslikken. Het Witte Huis weet wel hoe.