Embargo Russische olie hangt af van Hongarije
Duitsland kan leven met een uitdoving van de import van Russische olie tegen eind dit jaar. Slovakije en Hongarije kunnen uitstel krijgen. Toch dreigt Boedapest met zijn veto.
De Commissie pleegt al weken overleg met de 27 lidstaten om eensgezindheid te bereiken over een zesde sanctiepakket. Ruwe olie en enkele geraffineerde olieproducten uit Rusland zouden vanaf 1 januari gebannen worden. Met Sberbank wordt een extra en belangrijke bank losgekoppeld van het internationaal betalingssysteem Swift. De tegoeden van een extra groep individuen en organisaties worden bevroren. Er komen ook exportcontroles op een reeks chemicaliën die gebruikt kunnen worden voor chemische oorlogsvoering.
Het gevoeligst ligt het embargo op Russische olie. Een doorbraak leek in de maak, nadat Duitsland had laten weten dat het met een embargo kon leven als het pas tegen het einde van het jaar ingevoerd werd. ‘We hebben onze afhankelijkheid van Russische olie al afgebouwd van 35 naar 12 procent’, zei de Duitse minister van Economie Robert Habeck gisteren in Brussel, waar de ministers bevoegd voor energie samenkwamen.
De Duitse regering gaat ervan uit dat ze nog enkele maanden nodig heeft om een alternatief te vinden voor de raffinaderij in Schwedt, die eigendom is van het Russische Rosneft en die de regio Berlijn bevoorraadt. Het risico op een grote oliecrisis in Duitsland is geweken.
‘Voorstel Commissie zinloos’
Maar voor de sancties moeten alle 27 lidstaten akkoord gaan. ‘Andere landen hebben grotere problemen. We zijn bereid ook naar hen te luisteren’, zei Habeck. Daarmee verwees hij vooral naar Slovakije en Hongarije, die niet zo snel kunnen gaan. Om hen over de streep te trekken, stelt de Commissie een langere overgangstermijn voor die twee landen voor – over de precieze duur liepen er gisteren nog onderhandelingen.
De vraag is of dat zal volstaan voor Boedapest. ‘Om het klaar en duidelijk te zeggen: we zullen sancties (over olie of gas, red.) nooit steunen’, zei Gergely Gulyas, de kabinetschef van premier Viktor Orban, zondagavond op een regeringsgezinde tv-zender. ‘Aangezien men alleen eensgezind kan beslissen, heeft het geen zin dat de Commissie sancties voorstelt die de Hongaarse import van olie zou beperken.’
Hongarije heeft volgens Gulyas zeker vijf jaar en veel geld nodig om zich los te koppelen van olie en gas uit Rusland. Hij herinnerde eraan dat de Commissie nog altijd het geld uit het coronaherstelfonds voor Hongarije niet vrijgeeft – dat heeft alles te maken met de ondermijning van de rechtsstaat onder Viktor Orban. Die verwijzing doet in Europese kringen de vraag rijzen of Hongarije effectief zijn veto zal inzetten, dan wel ermee dreigt om politieke redenen – om iets anders uit de brand te slepen bij de Commissie.
Angst voor prijsstijgingen
Toch ziet het ernaar uit dat de Commissie dinsdag of woensdag het voorstel voor een zesde sanctiepakket op tafel legt, wat erop kan wijzen dat ze er vertrouwen in heeft dat Hongarije zal zwichten.
Hoe dan ook zijn veel lidstaten bezorgd dat een olie-embargo de energieprijzen verder zal doen stijgen, wat in de kaart kan spelen van het Kremlin en in de EU de inflatie verder kan aanwakkeren. Robert Habeck riep daarom op zich niet te laten meeslepen door emotionaliteit: ‘De olieprijs is al gestegen. Ook als je dan minder verkoopt, ontvang je meer inkomsten.’
Boven die discussie hangt de dreiging dat Rusland de gasbevoorrading zal stilleggen als Europese energiebedrijven niet in roebels willen betalen via een systeem van twee rekeningen bij Gazprombank. Polen en Bulgarije ontvangen al geen Russisch gas meer, omdat ze weigerden dat decreet van het Kremlin te respecteren.
‘Geen betaling in roebels’
Volgens de Commissie probeert Rusland zo de sancties tegen de centrale bank te omzeilen. ‘Dit is een poging om de EU te verdelen’, zei Eurocommissaris voor Energie, Kadri Simson. Precies om zich niet uit elkaar te laten spelen, staken de ministers de koppen bij elkaar.
Ook hier liet de Hongaarse premier Orban uitschijnen dat Hongaarse energiebedrijven Gazprom in roebels mogen betalen, waardoor het risico bestond dat de Europese eensgezindheid doorbroken zou worden. Maar de Franse minister Barbara Pompili, die de vergadering voorzat, verzekerde achteraf dat ‘alle lidstaten stellen dat de contracten gerespecteerd moeten worden’ en dat energiebedrijven Gazprom in euro’s of dollars moeten betalen.
Hongarije zou zeker vijf jaar en veel geld nodig hebben om zich los te koppelen van olie en gas uit Rusland
1 Hoe afhankelijk is Europa van de Russische olie?
Europa is wereldwijd de grootste afnemer van Russische olie. Vorig jaar voerden de EU-landen in totaal 15 miljoen vaten per dag in. Daarvan kwamen 3,5 miljoen vaten (zo’n 23 procent) uit Rusland. De cijfers slaan op zowel ruwe olie als afgewerkte producten.
2 Voert België veel Russische olie in?
Volgens de recentste cijfers maakt Russische olie 22 procent van onze invoer uit, meldt Thijs Van de Graaf, professor Internationale Politiek aan de UGent en expert energie en geopolitiek. Ook hier gaat het om een mix van ruwe olie en afgewerkte olieproducten. Kijken we puur naar de ruwe olie, dan is onze afhankelijkheid van Rusland wel groter. In 2020 was net geen 30 procent van onze totale import van ruwe olie van Russische origine. Daarmee is het met grote voorsprong onze belangrijkste olieleverancier. De marktaandelen van de nummer twee (Saudi-Arabië) en nummer drie (Nigeria) bedroegen respectievelijk 18,5 en 8,5 procent. De VS waren goed voor 7,8 procent.
3 Wat zijn de alternatieven voor Europa?
Als de oliehandel tussen de EU en Rusland volledig zou stilvallen, zou een andere leverancier gevonden moeten worden voor ongeveer 3 miljoen vaten ruwe olie en 1 miljoen vaten olieproducten zoals diesel, benzine en nafta (een grondstof voor de chemie-industrie, red.). Volgens de Brusselse denktank Bruegel is het niet duidelijk of andere olieproducenten in staat of bereid zijn om dat tekort aan te vullen.
Het oliekartel Opec heeft in theorie een reservecapaciteit van maximaal 4 miljoen vaten per dag. Maar of de Opec-leden bereid zijn om hun olieproductie snel op te voeren, is zeer de vraag. Er zijn zelfs afspraken tussen de Opec-landen en Rusland om de oliekraan maar beetje bij beetje verder open te draaien à rato van 400.000 olievaten per dag. Volgens het Internationaal Energieagentschap ligt de productieverhoging in de praktijk nog een pak lager. Ook de Verenigde Staten kunnen een mogelijk alternatief bieden. De olieproductie daalde er bij het begin van de pandemie abrupt met circa 3 miljoen vaten per dag. Die terugval is ondertussen gehalveerd. Ten slotte is het uitkijken of de EU-landen hun strategische oliereserves willen aanspreken.
Bij de Belgische oliereder Euronav wijzen ze erop dat het logistiek alvast geen probleem is om massaal olie vanuit andere regio’s aan te voeren. ‘Dat is momenteel al aan de gang’, zegt woordvoerster Ilse Derijck. De uitvoer van ruwe olie vanuit de VS is nu al met meer dan 1 miljoen vaten per dag gestegen. Ook vanuit het Midden-Oosten wordt al meer olie naar Europa getransporteerd.
Daarvoor zullen er wel meer mammoettankers ingezet moeten worden. De Russische olie wordt in hoofdzaak met kleinere tankers vervoerd.
Er zijn afspraken tussen de Opec-landen en Rusland om de oliekraan maar beetje bij beetje verder open te draaien
4 Waarom kiest Europa voor een geleidelijke invoering van een olieembargo?
Omdat verschillende landen in CentraalEuropa, zoals Hongarije en Slovakije, fel afhankelijk zijn van de Russische olie. Die wordt er aangevoerd via een pijpleiding. Dat er geen embargo op korte termijn komt, heeft echter ook veel te maken met Duitsland. Dat krijgt zo de tijd om alternatieven te zoeken voor zijn aanzienlijke invoer. Duitsland maakt zich sterk dat het vanaf 2023 een EU-embargo kan doorstaan.
Het Internationaal Energieagentschap (IEA) sloot half maart echter niet uit dat de Russische aanvoer de komende maanden al zou kunnen dalen met bijna 3 miljoen vaten per dag, onder meer door een zogenaamde zelfsanctionering in de oliehandel. Verwacht wordt dat de vrees onder oliehandelaars om hun vingers te branden aan Russische olie almaar groter zal worden. Ze denken daarbij aan hun reputatie, maar vrezen tegelijk dat ze hun Russische olie niet meer verkocht krijgen.
Dat alles resulteerde half maart al in een ongeziene korting van bijna een kwart van de Russische Oeral-kwaliteit tegenover de Noordzeeolie, de belangrijkste prijsbarometer voor de wereldwijde olie-industrie.
5 Hoe groot is het risico op een olietekort in Europa?
‘Europa kan zonder Russische olie, maar er zullen aanzienlijke coördinatieen logistieke problemen aangepakt moeten worden’, luidt de conclusie van een recent rapport van Bruegel. Concreet betekent dit dat Europa en de VS zeer nauw zullen moeten samenwerken om de Amerikaanse reservecapaciteit beschikbaar te stellen aan Europa. Tegelijk zullen ze de druk op het oliekartel Opec moeten opvoeren.
6 Wat zijn de gevolgen voor Rusland?
In 2021 was de uitvoer van ruwe olie en aardolieproducten goed voor 37 procent van de Russische exportinkomsten. Toen bedroeg de olieprijs gemiddeld 71 dollar per vat. Dit jaar ligt de gemiddelde prijs een pak hoger. Het aandeel van olie in de Russische export zal dus wellicht heel wat hoger liggen.
7 Welke impact kan een embargo hebben op de olieprijs?
Een zeer geleidelijke invoering van een olie-embargo zal wellicht niet leiden tot veel hogere olieprijzen, zegt Thijs Van de Graaf. Daarbij komt dat de vraag vanuit China naar olie gedaald is door de grote covid-uitbraak en de daarmee samenhangende drastische quarantainemaatregelen. Daardoor wordt de olieprijs nu al gedrukt. Sinds de Russische inval in Oekraïne is de prijs al gezakt van 127 dollar naar om en bij de 100 dollar per vat.
Al die olie vervoeren zal wel duurder worden, verwacht Euronav, omdat er veel grotere afstanden afgelegd moeten worden vanuit het Midden-Oosten en de VS. Een groot deel van de Russische olie-invoer met tankers gebeurt vanuit havens aan de Baltische Zee.