Mag elke Europeaan straks mee beslissen wie Commissie leidt?
Het Europees Parlement wil dat er in 2024 ook een Europese kieskring komt, zodat kiezers kunnen stemmen op kandidaten over de grenzen van de lidstaten heen. Voor het zover is, moeten de 27 lidstaten unaniem hun zegen geven.
1 Wat is de bedoeling van een Europese kieskring?
Een meerderheid in het Europees Parlement vraagt dat boven op de 705 Europarlementsleden die nationaal of regionaal verkozen worden, ook 28 leden verkozen worden via een Europese of transnationale kieskring. Kiezers zouden in dat systeem hun tweede stem kunnen geven aan een politicus uit een andere lidstaat.
Die transnationale lijsten zouden worden gevormd door een Europese politieke partij of een coalitie van nationale partijen. Bovenaan die lijsten komen de Spitzenkandidaten, die zich presenteren als kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie en een Europese campagne zouden voeren. Dat moet beletten dat de Europese leiders onder elkaar en in achterkamertjes beslissen wie aan het hoofd komt van de Commissie, zoals in 2019 gebeurde met Ursula von der Leyen. De burgers krijgen een belangrijke stem in die cruciale beslissing.
De verkiezingen zouden overal in de EU plaatsvinden op 9 mei – Europadag.
2 Wat zijn de argumenten van de voorstanders?
Voorstanders zien zo’n Europese kieswet als een grote stap richting een Europese democratie en een opwaardering van de Europese verkiezingen. ‘Tegen 2024 willen we af van het tweederangskarakter van de Europese verkiezingen, die echt Europees moeten zijn’, zegt Hilde Vautmans (Open VLD). Ze merkt op dat zo een ‘echte Europese demos zal ontstaan’.
‘Kiezers kunnen dan eindelijk direct stemmen op kandidaten die een gooi doen naar het voorzitterschap van de Commissie. Zo krijgen we minder technocratie en meer democratie’, aldus Sara Matthieu (Groen).
‘Een sterke Europese kieswet biedt het Europees Parlement meer democratische legitimering, de kans om campagnes en debatten op Europees niveau te bevorderen en politieke fragmentering tegen te gaan’, zegt Tom Vandenkendelaere (CD&V).
3 Waarom is de NVAdelegatie tegen?
Volgens Geert Bourgeois zal dit systeem de kloof met de burger en de EU vergroten in plaats van verkleinen. ‘De EU bestaat niet uit één demos maar uit verschillende demoi. De burger zal de meeste kandidaten uit andere lidstaten niet kennen, zal hen niet kunnen volgen noch beoordelen noch met hen in debat treden. Het zal de band tussen de parlementsleden en de kiezer verzwakken en het vertrouwen in de EU schaden.’
In de koppeling van de Europese kieslijst met de Spitzenkandidaten ziet Bourgeois ‘een eerste stap in de richting van een Europees presidentieel systeem’. De Commissievoorzitter zou sterker staan dankzij die Europese legitimiteit. Maar, zegt Bourgeois, ‘dat brengt het evenwicht tussen de instellingen in gevaar’.
De tegenstanders vrezen ook dat de grotere lidstaten van zo’n Europese kieskring zullen profiteren, aangezien hun kandidaten de meeste stemmen zouden krijgen. Maar dat kan worden opgevangen via verplichtingen over de samenstelling van die lijsten.
4 Komt de kieskring er al in 2024?
Dat is verre van zeker, omdat de wetgevende procedures omslachtig zijn. Het Europees Parlement heeft zijn initiatiefrecht gebruikt. Maar om een Europese kieskring te creëren, moeten de 27 lidstaten unaniem instemmen met een aanpassing van de kieswet uit 1976. Om 28 extra zitjes te creëren, is ook de unanieme instemming van de Europese staatsen regeringsleiders nodig. En ook de nationale parlementen moeten de nationale kieswetgeving aanpassen. In Oostenrijk moet daarvoor zelfs de grondwet worden aangepast.
‘De burger zal de meeste kandidaten uit andere lidstaten niet kennen’
Geert Bourgeois (NVA)
Europees Parlementslid