In de Noordwijk hebben de mensen het gevoel dat de geschiedenis zich herhaalt
Nieuwe plannen voor de Brusselse Noordwijk moeten komaf maken met de grootste urbanistische fout ooit in ons land. Maar de bewoners van de torenflats willen vooral weten wat er gedaan zal worden aan de schimmels op hun muren. ‘Een bedenkt projecten zonder veel oog voor de plaatselijke bevolking.’
Op de tekeningen en de gefotoshopte afbeeldingen die de toekomst van de Noordwijk verbeelden, flaneren de buurtbewoners langs het water, genieten ze van een huisgemaakte limonade in een rooftopbar en grazen er zelfs schapen tussen de flatgebouwen. De minst inspirerende boulevard van ons land, de Albert II-laan aan het Noordstation, moet over een jaar of tien de concurrentie aangaan met de meest fotogenieke reconversieprojecten in Londen en New York. Bijna twee uur lang namen Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) en zijn staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (Vooruit) afgelopen februari de tijd om de buurtbewoners doorheen dit vooruitzicht te gidsen. In het zaaltje van Centrum Noordpool op de Antwerpsesteenweg regen ze beloftes over meer groen, meer verbinding en meer cultuur aaneen. Een veertigtal projecten is samengebald in een plan ‘Territorium Noord’. Dat krijgt nu zijn beslag.
Maar het beleefde applausje na afloop maskeerde maar half dat de uitgesproken ambities niet per se stroken met de verzuchtingen van omwonenden. Dat bleek al tijdens de vragenronde. ‘Maar wat gaat u precies doen voor de jongeren van de buurt?’, klonk het vanop de achterste rij. En of ze wel goed op de hoogte waren van de gebreken van de sociale woningen? Dat een Zuid-Koreaans investeringsfonds er om de hoek een kantoorcomplex koopt voor ruim 600 miljoen euro, zoals gisteren aangekondigd werd in De Tijd, staat mijlenver van hun realiteit.
Jullie rijke mensen
In een van de torenflats aan de Antwerpsesteenweg woont Marie Rubio. Ze is van het type dat liever toont dan uitlegt. Op een A4 tekent ze het grondplan van haar stukje Noordwijk. Vervolgens illustreert ze met speelgoedpoppetjes de veranderingen die er op til zijn. Eerst een poppetje op de boerderij van het Maximiliaanpark. ‘Die verhuist. Tot vlak bij de sociale woningen. Niemand heeft daarom gevraagd.’ Daarna nog een poppetje op de plaats waar de Zenne, die nu onder de grond stroomt, weer zichtbaar zal worden. Ze waarschuwt voor overstromingen. Poppetje na poppetje komt erbij. ‘Het zijn wel heel veel werken bij elkaar. Dat leidt tot hinder. Hebben ze wel rekening gehouden met ons welzijn?’
Rubio is een aanspreekpunt voor de vele inwoners van de torenflats. Ze woont er al heel haar leven en slaagt erin ambtelijke documenten in mensentaal uit te leggen aan verontruste buren. De voorbije jaren heeft ze deelgenomen aan diverse participatieprojecten in de buurt en ziet ze telkens hetzelfde mechanisme terugkomen. ‘Ik kant me niet tegen de renovaties en ik wil de esthetiek daarvan niet in twijfel trekken, maar er is nauwelijks tot niet gekeken waar de buurt echt nood aan heeft. Het zijn uiteindelijk ingenieurs en architecten die beslissingen nemen. Het
45 projecten in de Noordwijk
lijkt wel alsof we mogen meepraten, maar echt luisteren doen ze niet.’
Sinds eind maart maken enkele bewoners onder de naam La Sphère Volontaire bijdrages voor sociale media, zoals Instagram en Tiktok, om de uitdagingen van de wijk wereldkundig te maken. In een recent filmpje, over gentrificatie, contrasteren ze beelden van de nieuwbouwprojecten met de bestaande, verouderde flatgebouwen.
Op de achtergrond klinkt Abbé Pierre, de Franse priester. ‘En ik schreeuwde, jullie rijke mensen – en er zijn rijke mensen die echt rijk zijn – jullie hebben een plicht om te besteden’, preekt hij.
Gevraagd naar het idee achter La Sphère Volontaire verwijst een van de initiatiefnemers naar de berichten op sociale media. Daaruit blijkt dat ze ‘het vertrouwen en de levensvreugde die in de buurt ontbreken, willen herstellen’. Te lang zijn ze veronachtzaamd geweest en daar willen ze verandering in brengen. Onder meer door aan te klagen hoe in de sociale woonblokken de schimmels en vochtvlekken op de muren staan en elektrische leidingen blootliggen. ‘Deel die beelden. Opdat we samen de levenskwaliteit van de Brusselaars kunnen verbeteren’, luidt de oproep ernaast.
Paul Vanden Boeynants
Op de vloer van zijn studeerkamer, niet ver van het Noordstation, spreidt professor emeritus Albert Martens (KU Leuven) de grondplannen van het Manhattanplan uit. De conceptie daarvan is al meer dan vijftig jaar oud, maar tekent tot op vandaag de Albert II-laan en de nabije omgeving. De rode vlakken op het vergeelde papier staan voor de circa tachtig torens die er moesten komen ten noorden van Brussel. Daartussen zouden de snelwegen van Londen naar Istanbul en van Amsterdam naar Parijs elkaar kruisen.
Opgetrokken uit niets dan vooruitgangsoptimisme, spiegelden toenmalig premier Paul Vanden Boeynants en projectontwikkelaar Charly De Pauw een toekomstbeeld voor van een zakendistrict met de torens van het World Trade Center als bakens van het mondiale kapitalisme. Dat daarvoor een kaalslag moest plaatsvinden in de volkse Noordwijk, was iets dat geregeld kon worden met wat bon mots links en een dreigement rechts, schetst Martens.
Als toenmalig inwoner van de Voorstadsstraat stond de professor vijftig jaar geleden mee op de barricades om fatsoenlijke herhuisvesting te eisen. Als socioloog aan de KU Leuven monitorde hij de evolutie van het Manhattanplan. Zijn conclusie, vanuit de cijfers en de praktijk: de tol voor de volksbuurt was groot, zonder dat daar veel werkgelegenheid, fatsoenlijke woningen of fors investerende multinationals tegenover stonden. Onder meer de oliecrisis decimeerde de bouwplannen.
Martens maakte een website waarop hij studiewerk over de Noordwijk verzamelde, de laatste maanden stegen de bezoekersaantallen. ‘Mensen hebben het idee dat de geschiedenis zich aan het herhalen is. Zonder een volksverhuizing deze keer, maar wel met een ruling class die projecten bedenkt zonder veel oog voor de plaatselijke bevolking’, aldus de socioloog.
Geen Manhattan bis
De torens I en II van het World Trade Center zijn grotendeels ontmanteld tot op de betonstructuur en weer in opbouw. Appartementen, kantoren, winkels, sportruimtes en een hotel komen nu op de plaats van waar onder meer ooit de Dienst Vreemdelingenzaken gevestigd was. ZIN heet het nieuwe project. Het belooft een van de blikvangers te worden van de herontwikkeling van de Noordwijk, op de hoek van de Albert II-laan en de Simon Bolivarlaan.
‘Dit is een statement’, zegt Jean-Philip Vroninks van projectontwikkelaar Befimmo. De ceo is net terug van een grote vastgoedbeurs in Cannes, waar ZIN in de markt gezet is als ‘een nieuwe manier van stad maken’. Dat betekent open, met
Marie Rubio
‘Ik kant me niet tegen de renovaties en ik wil de esthetiek daarvan niet in twijfel trekken, maar er is nauwelijks tot niet gekeken waar de buurt echt nood aan heeft. Het zijn uiteindelijk ingenieurs en architecten die beslissingen nemen’ Woont in een torenflat aan de Antwerpsesteenweg
Jean-Philip Vroninks
‘Al twintig jaar beseft iedereen dat het misgelopen is in de Noordwijk. Er werd al veel over gepraat, maar nooit initiatief genomen. Dat hebben wij nu wel gedaan. Met in het achterhoofd dat niet dezelfde fouten als in het verleden gemaakt mogen worden’ Ceo projectontwikkelaar Befimmo
bijvoorbeeld een rooftopbar en een serre waar de buren welkom zijn. En dat betekent ook gemengde functies, zoals wonen en werken op een en dezelfde locatie. Ook betaalbare huisvesting maakt er deel van uit, luidt de belofte.
Befimmo en de andere projectontwikkelaars willen uitdrukkelijk geen Manhattanplan bis realiseren. Op de Albert II-laan moet er veel meer groen bijkomen, een van de Proximus-torens krijgt appartementen, de CCN-kantoorkolos gaat tegen de vlakte en horeca en winkels op het gelijkvloers moeten overal leven in de brouwerij brengen. Vroninks: ‘Al twintig jaar beseft iedereen dat het misgelopen is in de Noordwijk. Er werd al veel over gepraat, maar nooit initiatief genomen. Dat hebben wij nu wel gedaan. Met in het achterhoofd dat niet dezelfde fouten als in het verleden gemaakt mogen worden.’
Daarom onderstreept Vroninks de initiatieven die genomen zijn om de omwonenden te betrekken: er zijn infokrantjes met updates over de werf verspreid en er is een telefoonlijn voor klachten geopend. En er was de oprichting van Up4North, een vzw waarin diverse projectontwikkelaars zich verzamelen met als missie de buurt te transformeren. Niet door met de sloopkogel te zwaaien, maar door kunstenaars tijdelijk onderdak te geven in leegstaande kantoorgebouwen en workshops te organiseren over hoe de toekomst van de Noordwijk eruit moet zien. ‘We willen dat er een groot draagvlak is’, aldus Vroninks. ‘We moeten samen de stad maken.’
Choreografie
In een leegstaande ruimte onder een te renoveren torenflat in de Frontispiesstraat werkt kunstenaar Wouter De Raeve samen met choreografe Paula Almiron aan een choreografisch onderzoek naar de bewegingen van de buurt. Daarnaast bieden ze ruimte voor activiteiten die variëren van buurtvergaderingen en danssessies tot bokslessen voor kinderen en Franse les.
Samen met Lietje Bauwens heeft De Raeve al de film WTC a love story gemaakt, waarin ze de afgebroken WTC-torens gebruiken als uitvalsbasis om te reflecteren over de rol van politici, activisten, eigenaars, projectontwikkelaars en architecten in de veranderingen die de buurt ondergaat. Daar kwamen ze in contact met de vzw Up4North. ‘Met de komst van Befimmo en Up4North zagen we hoe de verdiepingen van het WTC zich vulden met architectuurbureau’s, social designers en andere kunstenaars om de buurt te herdynamiseren, zoals dat dan heet. Plots werd er ook een biënnale voor Architectuur en Urbanisme georganiseerd in het gebouw. Daar hoeft niets mis mee te zijn, maar het wrong wel toen er geen gehoor werd gegeven aan de vragen uit de buurt om bijvoorbeeld vluchtelingen ruimte ter beschikking te stellen. We zijn hier vlakbij het Maximiliaanpark’, aldus De Raeve.
Het typeert volgens de kunstenaar – met onder andere een diploma landschapsarchitectuur op zak – hoe de plannen gemaakt worden. ‘Hoe vaak het woord participatie ook valt, er wordt met de sociale realiteit geen rekening gehouden. En door alle betrokkenen vanuit de overheid en de privé, met een vzw als Up4North er nog eens tussen, is het moeilijk om te begrijpen hoe alles in elkaar zit.’
Gentrificatie beschrijft het proces hoe de lagere klassen of minder bemiddelden uit een buurt verdrongen worden. Door als kunstenaars goedkope ruimtes te gebruiken, maken Bauwens en De Raeve deel uit van dat proces. ‘We proberen daarover binnen onze artistieke praktijk te reflecteren en ons artistieke kapitaal juist in te zetten’, zegt Bauwens. Daarom ook dat de sleutel van hun ruimte voor iedereen met een goed idee klaarligt.
Goed uitleggen
Vanuit zijn kabinet kijkt staatssecretaris Pascal Smet uit op de Albert II-laan. Enkele jaren geleden had hij de wereldvermaarde Deense stedenbouwkundige Jan Gehl op bezoek. Die had aan één blik door het raam genoeg om tot de conclusie te komen dat dit ‘alles is wat een stad niet moet zijn’. Zo herinnert Smet het zich nog. Die bedenking zal over tien jaar niet meer gemaakt worden, maakt hij zich sterk. ‘We kunnen het verleden niet volledig rechtzetten, maar we kunnen wel een nieuwe dynamiek aan de wijk geven. De buurt zal groener, aangenamer en meer verbonden zijn met de buitenwereld’, zegt hij aan de telefoon.
De staatssecretaris merkt bij bedrijven, promotoren en organisaties de wil om nu echt iets van de buurt te maken. ‘Dat bijvoorbeeld de Europese Unie overweegt om bepaalde onderdelen in de Noordwijk te vestigen, is veelzeggend.’
De vrees voor gentrificatie is Smet niet onbekend. Maar hij somt alle projecten op die de buurt beter zullen maken, voor iedereen: meer bomen, meer pleinen, meer sporthallen en investeringen in de sociale huisvesting. ‘Ik begrijp de vragen en de onzekerheid, daarom is het belangrijk om het allemaal heel goed uit te leggen.’
‘Vandaag inside’ met Johan Derksen maandag terug NEDERLAND Het programma Vandaag inside met onder anderen Johan Derksen zal vanaf maandag weer te zien zijn op de Nederlandse televisie. Dat gerucht ging al, en is nu ook door producent Talpa Network bevestigd.
De drie presentatoren besloten op 29 april te stoppen, nadat Derksen op televisie had bekend dat hij verschillende decennia geleden een bewusteloze vrouw had gepenetreerd met een kaars. Nadat er commotie was ontstaan, kwam Derksen terug op zijn verhaal en beweerde hij dat er geen penetratie was geweest.
In een verklaring zegt Talpa gesproken te hebben met de drie presentatoren, en op basis daarvan te hebben besloten het programma weer uit te zenden.