‘We hebben duizend lichamen rond de kerk begraven’
Terwijl het Russische leger langzaam oprukt, zitten tienduizenden burgers vast in steden zoals Severodonetsk. ‘Zelfs de pro-Russische troepen zagen dit niet aankomen. Ze anticipeerden hoogstens op een bezetting, niet op een totale vernietiging.’
maart zag de Oekraïense Arif Bagirov vanuit zijn appartement met lede ogen aan hoe zijn thuisstad Severodonetsk het mikpunt van de Russische aanvallen werd. De strategisch gelegen industriestad zou cruciaal worden voor ‘de bevrijding van de Donbas’, de ‘onvoorwaardelijke prioriteit’ van Moskou. Dat benadrukte de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov toen hij in maart de ‘volgende fase’ van de oorlog aankondigde.
Severodonetsk is sindsdien een van de belangrijke militaire hotspots geworden. Maar de kleine stad met haar 100.000 inwoners lag al sinds eind februari onder vuur. ‘De aanvallen en beschietingen waren vanaf het begin zo hevig, dat zo goed als alle winkels en apotheken meteen vernietigd werden’, vertelt Bagirov aan de telefoon.
‘Maar ik weigerde ook maar één nacht door te brengen in een schuilkelder. Ik wilde me nuttig maken en ging als vrijwilliger aan de slag. Ik was elke dag in de weer en bezorgde medicijnen. We brachten huisdieren in veiligheid. Het is moeilijk te zeggen wat ik niet deed.’
Uitgewiste geschiedenis
Bagirov stond in contact met de drie enige dokters die nog aanwezig waren in de stad. ‘Alle ziekenhuizen waren verwoest. Met veel improvisatie bracht ik de juiste medicijnen naar de lokale inwoners.’ Bagirov weet niet hoeveel doden en gewonden de aanvallen hebben veroorzaakt. ‘Wij hebben duizend lichamen rond de kerk begraven. Andere lichamen liggen verspreid, begraven onder grasperkjes in de stad.’
Voor de oorlog werkte Bagirov als blogger en journalist. Hij schreef verhalen over het cultureel erfgoed van de industriestad. ‘Mijn missie was de geschiedenis van Oekraïne weer Oekraïens te maken. Die werd al eens uitgewist tijdens de Oktoberrevolutie. Nu gebeurt het opnieuw’, zegt hij.
‘Niemand had deze mate van destructie verwacht’, gaat Bagirov verder. ‘Zelfs de pro-Russische troepen hadden dit niet zien aankomen. Ze anticipeerden hoogstens op een bezetting, niet op een totale vernietiging. De bruggen, wegen en residentiële gebouwen in Severodonetsk zijn inmiddels platgebombardeerd. In mijn district is niet één gebouw onaangeraakt gebleven’, zegt hij.
Arif Bagirov
Toen het internet begin mei uitviel, werd het vrijwilligerswerk voor Bagirov onhoudbaar. ‘Ik verloor al mijn communicatielijnen. Overal zag ik signalen dat mijn laatste kans naderde om uit de stad te raken. Het appartementsblok naast dat van mij was al helemaal gesloopt. In de buitengebieden van Severodonetsk was de aanwezigheid van de Russen voelbaarder. De Oekraïense soldaten waarschuwden me dat ik moest vluchten als ik kon.’ Maar Bagirov geloofde niet in de corridors. En hij vertrouwde de Russen niet. ‘Wie met de auto of bus probeerde te evacueren, werd beschoten of richting Russisch grondgebied gepusht. Dat wilde ik niet.’
Daarom besloot Bagirov eind mei de frontlinie te ontvluchten – al fietsend. ‘Niemand zou een enkeling op een fiets opmerken’, overtuigde Bagirov zichzelf. ‘En ik was gewend geraakt aan het geluid van artillerie.’ Hij nam zijn koersfiets, waarmee hij voor de oorlog afstanden tot 170 kilometer aflegde en begon door de oorlogszone te fietsen.
‘Ik reed door Lysytsjansk richEind
‘We kunnen geen compromissen meer sluiten. Dat hebben we in 2014 gedaan en kijk wat er gebeurd is. We blijven vechten tot de overwinning’ Blogger en journalist
Mykhaylo Martenko kon via Rusland naar Frankrijk vluchten.
ting Bachmoet. De ravage in Lysytsjansk was niet te vergelijken met die in Severodonetsk. Daar besefte ik voor het eerst hoe hard de oorlog mijn thuisstad had getroffen. In Lysytsjansk zag je nog contouren van gebouwen, de stad had nog een reliëf, wat niet kon gezegd worden van Severodonetsk.’ Na zijn aankomst in Bachmoet trok de Oekraïner richting Kiev, waar hij sindsdien verblijft.
Mykhaylo Martenko ten waren overal. Ik besefte dat ik mijn moment had gemist.’
Een maand lang leefde Martenko met zijn ouders in een schuilkelder. ‘We hoorden soms over een officiële evacuatie in het centrum van de stad. Toen we daar aankwamen, werden we niet eens gecontroleerd en hoorden we alleen maar beschietingen. We beseften dat er helemaal geen evacuatie was. Sommige mensen maakten gebruik van de situatie en boden een zitje in de auto aan voor 1.000 dollar’.
Russische soldaten hebben Martenko uiteindelijk de keuze gegeven: een evacuatie richting Loehansk of Rusland. ‘Ik koos voor Rusland’, zegt Martenko. Eind maart belandde hij in de Russische stad Rostov-aan-deDon. Van daaruit reisde hij naar Georgië waar hij in de hoofdstad Tbilisi een vlucht boekte naar zijn zus in Frankrijk. ‘Als ik Loehansk had gekozen, zou ik daar nog steeds hebben vastgezeten. Ik wist dat ik uit Rusland nog kon wegraken.’
‘Ik ben bang dat de inname van Severodonetsk als een springplank zal dienen voor het Russische offensief’ Historicus en journalist
Onvoorspelbare herfst
Terwijl Bagirov en Martenko een manier vonden om de oorlogszone te verlaten, probeert de Oekraiense journalist Dima Lukyan zo dicht mogelijk bij de frontlinie te raken. ‘Mijn team en ik wachten nog op helmen en reddingsvesten’, mailt hij vanuit Kramatorsk. De stad ligt 90 kilometer ten westen van Severedonetsk. Als Rusland de Donbas helemaal wil innemen, is deze industriestad de laatste belangrijke stop.
Volgens Lukyan hebben drie vierde van de inwoners de stad verlaten, al keerden sommigen terug omdat hun geld opraakte. ‘De elektriciteit valt hier geregeld uit. De watertoevoer hapert, omdat de hoofdleiding in Severodonetsk beschadigd is. Het assortiment in de winkels is beperkt, de prijzen zijn gestegen en wie kan, kookt op vuurtjes in de tuin’, beschrijft hij de huidige situatie.
Lukyan durft niet ver in de toekomst te kijken. ‘Het front verschuift nu heel langzaam. Maar als het leger niet sneller nieuwe wapenleveringen krijgt, kan de opmars tot stilstand komen. De volgende significante lading arriveert pas in augustus. Ik denk dat we tot de herfst een heel onvoorspelbare periode tegemoet gaan. Maar ik denk niet dat de Russen Kramatorsk of Slovjansk zo makkelijk zullen bereiken. Daarvoor moeten ze eerst door Severodonetsk. De steden hebben zich al voorbereid op het offensief.’