De stad is de toekomst, ook voor de sport
Het WK 3x3-basketbal, dat deze week de Antwerpse Groenplaats inpalmt, is het eerste grote ‘urban sports’-evenement in ons land. Sporten in een club maakt steeds meer plaats voor sport in de stad.
Doef, doef, doef. Het vertrouwde geluid van een botsende basketbal klinkt onafgebroken van 11 uur ’s morgens tot 23 uur ’s avonds, op een plein in de stad. Het zou een doordeweekse zomerdag in een Antwerpse wijk kunnen zijn, alleen is nu de Groenplaats vrijgemaakt en staat een stadion met 1.700 plaatsen rond de ring. Tot en met zondag is het centrum van Antwerpen ingepalmd door het WK 3x3-basketbal. Alle 106 wedstrijden worden live uitgezonden op tv, of op de livestream van Sporza. Het is deze week moeilijk ontsnappen aan het eerste grote straatsportevenement in ons land.
De sport met één basketbal, één ring en twee teams van drie spelers was een hit op de laatste Olympische Spelen toen een Belgische do-it-yourself-ploeg, met nagenoeg onbekende spelers, vanuit het niets naar de medailles reikte. Dat lukte net niet, maar tv-kijkers en sportliefhebbers waren enthousiast. Anders dan het traditionele 5x5-basketbal, dat door time-outs en fouten eindeloos kan aanslepen, brengt 3x3 flitsende actie.
‘3x3 is een grote opportuniteit voor onze sport’, zegt Koen Umans, de secretarisgeneraal van Basketbal Vlaanderen. ‘We kunnen een nieuw soort spelers bereiken. Jongere mensen, die zich niet willen engageren bij een basketbalclub of lidgeld willen betalen. Door de olympische status van 3x3 is het aantal mogelijke medailles in onPas ze sport verdubbeld, van 6 naar 12 – telkens goud, zilver en brons voor de mannenen vrouwenploegen, in 5x5 en 3x3.’
Het lijkt een win-winsituatie. Sportbonden worstelen al jaren met de vraag hoe ze de ‘ongebonden sporters’ kunnen bereiken. Jongeren die basketballen op pleintjes, kunnen nu rechtstreeks lid worden van de basketbalbond. Ze registreren zich via een app als individuele 3x3-speler en zoeken onderling tegenspelers en pleintjes. Ze hoeven zich niet aan te sluiten bij een club waar ze lidgeld betalen of op regelmatige uren naar de training moeten.
‘Jarenlang is het sportbeleid in Vlaanderen ervan uitgegaan dat sporters zijn aangesloten bij een sportclub’, zegt sportsocioloog Jeroen Scheerder (KU Leuven). ‘Terwijl we al twintig jaar zien dat mensen vaker gaan sporten als het hen uitkomt, niet omdat het op dat moment training is. Denk aan een groepje joggers, of fietsers.’
Jeroen Scheerder
dit jaar is in een decreet opgenomen dat ‘ongebonden sport centraal moet staan’ in het Vlaamse sportbeleid. ‘Eindelijk, na twintig jaar’, zegt Scheerder. ‘Alleen al het gebruik van het woord “ongebonden” is opmerkelijk. Het suggereert dat sporten voordien gebonden gebeurde. Je was als sporter als het ware vastgeketend aan een lidmaatschap, of een fitnessabonnement. Ik spreek liever over lichte sportgemeenschappen in plaats van ongebonden sporten.’
Laagdrempelig
De laagdrempelige manier om straatsporters te bereiken werpt vruchten af. Via de app ‘Hoops’ registreerde Basketbal Vlaanderen in korte tijd 10.000 3x3-spelers. ‘Daar zijn veel 5x5-spelers bij die zich ook hebben opgegeven om 3x3 te spelen’, zegt Umans. ‘Maar het zegt wel veel over het potentieel van de sport. Het WK in Antwerpen geeft een nieuwe boost.’
Het centrale idee achter de app is flexibiliteit. Spelers behoren niet tot vaste teams, maar kunnen steeds nieuwe ploegjes vormen. Een speelschema of planning is overbodig. Op elk moment kan een wedstrijd worden gespeeld op een pleintje of een speelplaats op school. Eén basketbalring en zes spelers volstaan. Zelfs een scheidsrechter is niet nodig om het resultaat van de wedstrijd op te laden in de app van de basketbalbond.
De losse vorm van wedstrijdorganisatie waarborgt maximale toegang voor iedereen. Maar hij brengt ook risico’s mee. Nick Celis, de drijvende kracht achter het Belgische 3x3-team, kwam kort na de Olympische Spelen in opspraak. De Standaard kon achterhalen dat de zoon van een Antwerpse notaris in 2019 gebruik maakte van fictieve wedstrijden om de ranking van zijn Team Antwerp kunstmatig op te drijven. Op die manier kon hij met enkele bevriende spelers onder Belgische vlag deelnemen aan een olympisch kwalificatietoernooi. Daar wisten de 3x3 Lions zich op sportieve gronden te kwalificeren voor de Spelen, maar het kwaad was geschied. De berichtgeving leidde tot een klacht van Basketbal Vlaanderen, waarop de federale gerechtelijke politie een onderzoek naar fraude begon. Het Antwerpse parket liet deze week weten dat het in een afrondende fase zit.
‘Zo lang Nick Celis niet veroordeeld is, mag hij het Belgische 3x3-team blijven leiden’, zegt Umans. ‘Tenminste tot en met het EK in september. Daarna gaan we met hem rond de tafel zitten om zijn rol te herdefiniëren.’
Dat laatste is nodig omdat Celis vandaag vier rollen combineert. Hij is speler, bondscoach, selectieheer en praktisch coördinator. Kort voor het WK kwam het tot een belangenconflict toen Raf Bogaerts, een vaste waarde van de olympische ploeg, plots plaats moest maken voor Maxim Depuydt, een 5x5-profspeler in Luik met weinig 3x3-ervaring. Het sprookje ‘from the streets to the olympics’, de slagzin waarmee de internationale basketbalbond Fiba het 3x3 promoot, kreeg daarmee een bittere nasmaak. Het blijkt erg moeilijk een groep vrienden bij elkaar te houden als er medailles op het spel staan.
‘Er is dan ook een essentieel verschil tussen topsport en breedtesport’, zegt Koen Umans. ‘Met Basketbal Vlaanderen zetten we vooral in op breedtesport en
proberen we zo veel mogelijk jongeren aan het basketballen te krijgen. Voor die aanpak kan de drempel niet laag genoeg zijn. Maar als het om topsport gaat, zullen er altijd regels nodig zijn. De internationale basketbalbond (Fiba) beseft dat hij te weinig controle heeft uitgeoefend op de selectiecriteria voor de 3x3 op de Olympische Spelen. Er is ook een lokale structuur nodig die controles kan uitoefenen.’
‘Jarenlang ging het sportbeleid in Vlaanderen uit van sporten bij een sportclub. Terwijl we zien dat mensen steeds vaker sporten als het uitkomt’ Sportsocioloog KU Leuven
Allergisch voor regeltjes
Het conflict tussen straatsporten en regelgeving is ook in andere ‘urban sports’ merkbaar. In een poging een jonger publiek te bereiken en het product Olympische Spelen beter te kunnen verkopen, nam het Internationaal Olympisch Comité (IOC) meer en meer jonge sporten in zijn programma op. Behalve 3x3 basketbal deden ook skateboarden en freestyle bmx hun intrede op de laatste Spelen. In Parijs 2024 komt er breaking bij. Twee ‘breakers’ dansen daarbij een ‘battle’, waarop een jury punten geeft.
Sportsociologen noemen dat proces
Stijn Luyten
Het WK 3x3 is het eerste grote straatsportevenement in ons land.
‘olympificatie’. ‘De urban sports waren lange tijd de paria’s onder de sporten’, zegt Scheerder. ‘Ze groeiden uit de subcultuur en zetten zich af tegen het establishment. Ik denk aan breakdance, skateboarden, bmx, maar ook parkour (waarbij lopers in de stad obstakels overwinnen, red.). Als de Olympische Spelen zich voor zulke sporten interesseren, worden die disciplines plots opgenomen in sportbonden. Er staan medailles op het spel, dus wordt alles gestandaardiseerd en gebureaucratiseerd. Officials nemen de tijd op of letten op andere regeltjes, en de ruimte voor creatieve expressie wordt ingeperkt.’
‘Breakdance is van oorsprong meer kunst dan sport. Breakers zijn gesteld op hun vrijheid. Het gaat hen om beleven, veel meer dan presteren’ Vlaams coördinator breaking
In België is Stijn Luyten al tien jaar bezig met wedstrijden voor breakers. Hij maakte van dichtbij mee hoe de dansers worstelen met de olympische regels.
‘Breakdance is in oorsprong meer kunst dan sport’, zegt Luyten. ‘Het is een van de expressievormen van de hiphop, naast rap, turntablism (creatief plaatjes draaien) en graffiti. Breakers zijn gesteld op hun vrijheid en individuele expressie. Het gaat hun om beleven, veel meer dan presteren. Als vertegenwoordigers van een tegencultuur zijn ze allergisch voor regeltjes.’
Ook in het skateboarden, dat is verweven met de Amerikaanse punkscene, leeft er weerstand tegen de Olympische Spelen. De bekendste skater aller tijden, Tony Hawk, liet zich positief uit over de olympische status van zijn sport. Hij trok een parallel met het snowboarden, dat in 1998 als vreemde eend in het winterprogramma kwam, maar intussen algemeen is aanvaard. ‘Maar toch zijn de meeste professionele skaters niet geïnteresseerd in deelname aan de Spelen’, zegt Luyten. ‘Ik denk dat dat komt omdat ze dankzij sponsordeals ruim kunnen leven van hun sport en geen Spelen nodig hebben.’
Luyten gelooft dat een huwelijk tussen urban sports en traditionele sporten mogelijk is. ‘Natuurlijk is het in het begin onwennig. Om zich olympisch te kwalificeren, moeten breakers lid worden van een danssportclub. In veel landen zie je dat clubs die zich bezighielden met ballroom, linedance of ballet plots breaking-activiteiten hebben. Zij zijn wat ik noem dubbel maagd: breaking is nieuw en Olympische Spelen is nieuw.’
Internationaal spiegelen veel landen zich aan België. Belgische breaking-teams, zowel bij de mannen als de vrouwen, winnen geregeld internationale wereldbekers. De 16-jarige Cis Backeljau uit Antwerpen geldt als een aankomend supertalent. ‘De puntentelling van onze battles dient mee als model voor internationale competities en de Spelen in 2024 Parijs’, zegt Luyten. Een jaar eerder wordt het WK breaking in Leuven georganiseerd. Het Ladeuzeplein zal dan net zo in beslag genomen zijn door breaking als de Antwerpse Groenplaats door 3x3.
‘Urban sports zitten in de lift omdat steden er brood in zien’, zegt Umans van de basketbalbond. ‘Steden als Antwerpen en Leuven hebben af te rekenen met een bevolkingsdruk. Sporten als 3x3 of breaking kunnen helpen om grote groepen jongeren aan het bewegen te krijgen.’
‘De opmars van urban sports is niet meer tegen te houden’, besluit Jeroen Scheerder. ‘De stad is de toekomst, ook voor de sport. Waarom nog lidgeld betalen voor een club of op vaste tijdstippen trainen in duffe sportzalen als je ook op straat je sport kunt beoefenen? Sportbonden zijn lang blind gebleven voor die ontwikkelingen waardoor de populairste loopwedstrijden als de 20 kilometer van Brussel of de 10 miles in Antwerpen nu privé worden uitgebaat. Nu zie je dat de basketbalbond 3x3 omarmt en de gymnastiekbond naar parkour kijkt. Op termijn kan het 3x3 basketbal het traditionele 5x5 basketbal overvleugelen.’