Arrivederci Mosca? Hoe Draghi zijn land razendsnel wegleidt van ‘oude vriend’ Rusland
Mario Draghi leidt Italië met vaste hand weg van Rusland. Dat is een grote bocht voor een land dat traditioneel als een ‘oude vriend’ van Moskou werd beschouwd. Houdt die ommezwaai ook stand als hij straks geen premier meer is?
Dewaanvandedagsnappen,begintbijdetijdgeestvatten.OnderdenoemerZeitgeistgaatDe
dieperinopdriekwesties
die de wereld en onze levens overhoophalen:burn-out,cryptomuntenen
EuropanadeRussischeagressie.
DitisdenieuweafleveringindereeksOorlogstijd.DeRussischeinvasieinOekraïnedreigthet9/11vanEuropateworden.Hetcontinentmoetzichzelfherdefiniëren:zijnweklaarvooroorlogomhetvredesprojectteredden?
Onzebuitenlandjournalistenreizendoorheenhetcontinent,vanNoorwegentotdeZwarteZee,langsfrontenenbrandpuntenwaardegeschiedeniskantelt.
Oord heeft de onderdelen van de windmolens de zee in geloodst.
Vier van de tien fonkelnieuwe windmolens, naast de containerkade, leveren inmiddels al stroom aan het elektriciteitsnetwerk. ‘De schone energie zal naar schatting jaarlijks 60.000 consumenten van propere elektriciteit voorzien’, zegt ingenieur Paolo Sammartino tijdens een boottocht naar zijn project. Die stroom is voor eigen, Italiaans gebruik, en dat geldt straks ook voor de elektriciteit die zal worden opgewekt door een tweede, nog veel groter project. Voor de kust van Sicilië zal Renexia de komende jaren windmolens installeren op drijvende platforms, opnieuw een pioniersproject. Dat zal jaarlijks groene energie opleveren voor 3,4 miljoen gezinnen.
Italië hinkt achterop wat betreft de productie van groene energie, maar tracht de laatste maanden razendsnel een inhaalbeweging te maken. Niet alleen omdat Europa dit verlangt, maar bovenal omdat de regering van de hervormingsgezinde premier Mario Draghi sinds de Russische oorlog in
Oekraïne zo snel mogelijk af wil van olie en gas uit Rusland.
Berlusconi op de Krim
Onder Draghi’s leiding maakt Italië een gigantische omslag, niet alleen op het gebied van energie, maar ook politiek, cultureel en economisch. Decennialang waren de banden tussen Rusland en Italië zeer goed, en dat vertaalde zich niet alleen in lucratieve energiecontracten. Honderden bedrijven gingen zich in Rusland vestigen, en universiteiten knoopten relaties met Rusland aan. De nauwe relatie leverde Italië wel eens het etiket van ‘meest pro-Russische land in het Westen’ op. In zijn buitenlands beleid nam Italië de middenpositie in, zegt Giovanna De Maio, expert in Italiaans-Russische betrekkingen en onderzoekster aan de George Washington University in Washington DC. ‘Enerzijds bleef Italië trouw aan de EU en aan de Navo, anderzijds onderhield Rome economische relaties, eerst met de Sovjet-Unie, en later met de Russische Federatie.’
onderhield Rusland economische banden. ‘Ineens is dat voorbij, en die nieuwe situatie lijkt mij onomkeerbaar’, zegt de expert internationale betrekkingen.
Op energievlak is de Italiaanse bocht het meest zichtbaar. Toen Vladimir Poetin einde februari Oekraïne binnenviel, werd hernieuwbare energie, bestemd voor de eigen, binnenlandse markt, ineens heel populair. De tijdgeest zit mee, voelen ze dan ook bij het groene-energiebedrijf Renexia: ‘Plots kan het allemaal relatief snel, maar eerst hebben wij wél mooi dertien jaar op alle nodige vergunningen moeten wachten’, merkt Riccardo Toto, de gedelegeerd bestuurder van Renexia op.
Alle kleuren in de wieken
De Italiaanse bureaucratie werkt soms op de lachspieren. Zo kreeg het energiebedrijf van drie verschillende instanties een andere kleur voor de windmolenwieken in
Taranto opgelegd. Het moest zwart zijn voor de ene, maar wit voor de volgende, en de derde stond erop dat het grijs met rode strepen werd. ‘Gelukkig heeft een windmolen drie wieken’, zegt directeur Toto droog. ‘We hebben dan maar al die kleuren tegelijk gebruikt.’
Dat Rome de banden met Moskou zou kunnen verbreken, louter door elders gas te kopen, is een illusie. Daarvoor is de verstrengeling van beide landen te groot
De windmolens van Taranto veroorzaakten een klein domino-effect: inmiddels hebben andere bedrijven in Italië al vijftien gelijksoortige projecten voorgesteld. De regering-Draghi breekt het bureaucratische doolhof merkbaar af, zegt de projectverantwoordelijke Paolo Sammartino, maar in de jaren voordien verkwanselde Italië volgens hem wél kostbare tijd. ‘Veertig procent van de Italiaanse elektriciteit komt vandaag uit hernieuwbare energie, maar in Denemarken is dit haast dubbel zo veel.’ (In 2020 maakte hernieuwbare energie in Italië 20 procent uit van het totale energieverbruik. Energie is ruimer dan elektriciteit, red.)
te, verbaast op zich niet. Ondanks de historische affiniteit met Rusland heeft Italië zich in regeringsverband altijd pro-Europees opgesteld. Maar Draghi, een volbloed Europeaan die in de VS werd opgeleid en voorzitter was van de Europese Centrale Bank, gaat wél een flink stuk verder: hij neemt het voortouw.
‘Italië wil Oekraïne in de Europese Unie’, zei hij al heel snel. Vorige week nam hij de nachttrein naar Kiev, samen met de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz. Bij aankomst schaarden de drie zich volmondig achter Oekraïne als kandidaat-lid. Volgens een reconstructie in de gezaghebbende Corriere della Sera was het Draghi die zijn Franse en Duitse collega over de streep haalde.
Al van in het prille begin van de Russisch-Oekraïense oorlog erkent Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, die zegt dat ze dagelijks met Draghi spreekt, het grote politieke gewicht van de Italiaanse premier. Hij is mogelijk de machtigste Europese regeringsleider van dit moment. Terwijl Italië vroeger wel vaker op de rem ging staan wat sancties betrof, was het ditmaal Draghi die al meteen op het allereerste EU-spoedberaad over Oekraïne, op de avond van Poetins invasie, pleitte voor sancties tegen de Russische centrale bank.
Drie dagen later leek een deal tussen de EU en de VS over zulke strafmaatregelen op til, maar iemand moest de Amerikaanse minister van Handel Janet Yellen finaal overtuigen, en haar aansporen tot spoed, opdat Moskou niet vroegtijdig lucht zou krijgen van de plannen. Von der Leyen belastte Draghi met die taak. Aan het eind van de dag had hij de klus geklaard.
‘Ronduit obsceen’
Doorgaans spreekt Draghi beredeneerd en beheerst, om niet al te zeer in zijn kaarten te laten kijken. Maar tijdens deze oorlog klinkt vaak sterke emotie uit zijn woorden. Dat Ruslands buitenlandminister Sergej Lavrov in een Italiaans televisie-interview zei dat Hitler ‘Joods bloed had’, noemde
Draghi een ‘ronduit obscene uitspraak’. En toen Rusland in april, geschrokken door de prompte Italiaanse steun voor de westerse sancties, de houding van zijn ‘oude vriend’ als ‘onfatsoenlijk’ bestempelde, sprong Draghi uit zijn vel. ‘Onfatsoenlijk?! Dat zijn alleen de slachtpartijen die wij elke dag weer zien.’ Dat Gazprom wegens ‘technische problemen’ minder gas zou leveren aan Italië, noemde de premier ‘leugens: Poetin gebruikt gas als politiek instrument, net zoals hij dat doet met graan.’
Paolo Sammartino
Volgens mensen in Draghi’s entourage hebben vooral de moordpartijen in Boetsja hem zo woest op Poetin gemaakt. Die woede klinkt ook door tijdens een interview met Vincenzo Amendola, staatssecretaris voor Europese Zaken in Draghi’s regering. Amendola erkent dat Italië en Rusland gebonden waren door ‘een decenniaoude band. Maar het is wél Rusland dat de internationale rechtsorde verstoord heeft, en deze breuk op zijn geweten heeft.’
Maar dat Rome de banden met Moskou zou kunnen verbreken, louter door elders gas te kopen, is een illusie. Daarvoor is de verstrengeling van beide landen te groot. Maar liefst 500 Italiaanse bedrijven hebben zich stevig in Rusland verankerd en het is nog niet zo eenvoudig ze daar zomaar te laten vertrekken. Rome probeert het door bedrijven te helpen om andere markten aan te boren, zegt Amendola: ‘Ondernemingen die het zwaarst onder de sancties lijden, mogen ook staatssteun verwachten, zolang dit past binnen de Europese regels.’
Deur op een kier
Maar tot nu toe is meer dan de helft van de Italiaanse ondernemingen in Rusland gebleven, zegt Davide Tentori, expert internationale economie bij de Italiaanse denktank ISPI in Milaan. Dat zijn volgens hem vooral bedrijven die sterk zijn gericht op de Russische binnenlandse markt. Volgens een lijst van de Yale School of Management zijn daar ondernemingen bij uit zowat alle sectoren, van pastamaker De Cecco tot kledingfabrikanten als Benetton en Boggi, en de Italiaanse Unicredit-bank.
‘De sancties snijden nog niet zo diep als sommigen hadden verwacht, omdat Moskou zijn gas en zijn olie voorlopig nog kwijt kan’, zegt Tentori. Een aantal Italiaanse bedrijven kijkt de kat nog even uit de boom. Sommige schorten nieuwe investeringen op, andere schroeven hun activiteiten wel terug, maar houden elke optie voor een terugkeer naar Moskou wel open. Italiaanse ondernemerslobby’s zien het bedrijfsleven liefst gescheiden van de wereldpolitiek.
Ook bij sommige Italiaanse politici staat de deur op een kier – of ging ze misschien nooit helemaal dicht. Salvini, de rechts-populistische partijleider van de Lega die vroeger zijn bewondering voor Poetins autocratische stijl niet wegstopte, ontpopt zich plots tot ‘vredesgezant’. Salvini wilde einde mei naar Moskou reizen, totdat de regering hem duidelijk maakte dat zo’n diplomatieke rol niet behoort tot het takenpakket van een eenvoudige partijvoorzitter. Tijdens een recente ontmoeting met buitenlandse journalisten in Rome leek Salvini, terwijl de oorlog nog volop woedt, al volop te anticiperen op een normalisering van de relatie met Moskou: ‘Ik voel weinig voor opnieuw een jarenlange Koude Oorlog.’
Bij de Vijfsterrenbeweging kwam het afgelopen week zelfs tot een breuk. Terwijl geen enkele Italiaanse partij Poetins invasie steunt, leidt de oorlog in Italië wél tot een verhit debat over wapenleveringen aan Oekraïne. Toen de Vijfsterrenbeweging onder leiding van voorzitter Giuseppe Conte steeds harder op de rem ging staan over wapens aan Kiev, liep de emmer van zijn partijgenoot en minister van Buitenlandse Zaken Luigi Di Maio over. ‘Tijd om te kiezen aan welke kant van de geschiedenis we staan’, zei Di Maio, en hij verliet de Vijfsterrenbeweging om samen met een zestigtal parlementsleden een nieuwe partij te vormen, die zich voluit achter Draghi schaart.
De Italiaanse regering zit dus niet meteen in de problemen, maar ze is wel iets minder die eensgezinde regering ‘van nationale eenheid’ die tijdens de pandemie is gevormd. En als het rommelt binnen een westerse regering, dan verkneukelt Moskou zich. Sergej Razov, de Russische ambassadeur in Rome, stelde nogal cynisch vast dat ‘helemaal niet iedereen in Italië ervan overtuigd is dat extra wapens aan Oekraïne leveren een middel is om vrede af te dwingen.’
En hoe moet het ná Draghi? De vraag van één miljoen is wie na de verkiezingen van volgend jaar premier wordt, en welke koers Italië dan vaart. Hoe lang deze oorlog nog voortduurt en welke repercussies dit verder heeft op het Italiaanse herstel na de pandemie, worden de komende maanden voor Italië factoren van een ontzettend groot belang. De enige weg vooruit is samen met Europa, zei de premier in mei nog in het Europees Parlement. ‘Zoals op alle beslissende momenten sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben we ook nu vastberadenheid, visie, maar bovenal eenheid nodig. Ik ben er zeker van dat we die weer zullen vinden, samen.’
‘Veertig procent van de Italiaanse elektriciteit komt vandaag uit hernieuwbare energie, in Denemarken is dat haast dubbel zo veel’ Ingenieur